Platenzaken

Vinyl is helemaal terug. Niet alleen de vijftigplusser grijpt uit nostalgische overwegingen terug op de zwarte schijf, ook twintigers willen hun favoriete muziek niet uitsluitend digitaal tot zich nemen, maar kunnen voelen, ruiken en beetpakken. NPO Radio 4 en Radio Oost hadden al een Week van het Vinyl en bij de boekhandel ligt sinds vorig jaar het tijdschrift Vinyl Magazine in de rekken. Hoogste tijd om eens terug te blikken op de grammofoonplatenhandel in Winterswijk door de jaren heen.

Door Erik Meinen

Thomas Edison doet zijn uitvinding van de fonograaf in 1878. Het vastleggen en weergeven van geluid geschiedt aanvankelijk via cylinders. Zo’n tien jaar later verbetert Emile Berliner het concept voor de grammofoon en de daarbij behorende platte grammofoonplaat. Toch zal het nog tot de jaren twintig van de vorige eeuw duren alvorens in Winterswijk de handel in grammofoons en grammofoonplaten op gang komt. Echte platenwinkels zijn er nog niet, de geluidswaar wordt via muziekwinkels aan de man gebracht.

Jonckbloedt

In september 1925 opent Johan Jonckbloedt een muziekwinkel naast Hotel Boer Balink in de Gasthuisstraat. Jonckbloedt heeft de conservatoria in Aken en Keulen doorlopen en geeft als leraar muziekles voor piano, orgel en viool. Hij is organist van de rooms-kathokieke kerk en dirigeert het zangkoor van de St. Jacobusparochie.

In zijn winkel zijn naast muziekinstrumenten ook de eerste grammofoons uitgestald, de zogenaamde pathefoon, een platenspeler in een houten kast met een koperen hoorn en een slinger-opwindmechanisme. De winkel is uiteraard voorzien van de nieuwste platen, uit schellak of bakeliet vervaardigde schijven die met 78 toeren per minuut ronddraaien. Plaatselijke concurrentie ondervindt Jonckbloedt van de muziekwinkel van Roelf Schepel in de Spoorstraat, waar ook grammofoons en platen te koop zijn.

De goedkoopste grammofoons kosten negen gulden, met de mogelijkheid van een huur-koop overeenkomst. Heel wat arbeiders moeten daar in die dagen een week voor werken. De liefhebberij is in de begindagen dan ook uitsluitend weggelegd voor welgestelden. Heel lang heeft Jonckbloedt’s muziekwinkel niet bestaan. Zijn gezondheid – hij is hartpatient – laat hem in de steek.

Radiozaak

Na de oorlog komt de platenverkoop in handen van de zogenaamde radiozaken. Daar is de grammofoonplaat, naast radio’s (televisie is er nog niet), kleine huishoudelijke apparatuur en platenspelers, een niet onbelangrijk nevenartikel. Met name de platen van The Ramblers en The Kilima Hawaiians zijn kaskrakers.

Onbetwiste markleider is de firma Woordes. Gerrit Jan Woordes opent al in 1935 in de Wooldstraat, in een nieuw pand naast drukkerij Van Amstel, een zaak in radiotoestellen en elektrische artikelen. In 1947 verplaatst het bedrijf zich naar Misterstraat 22. Later worden de aanliggende panden in gebruik genomen, die in 1978 tot één grote winkel verbouwd worden. Beide zoons, Henk en Gerrit Jan (Gé) Woordes, komen in de zaak.

In 1948 verschijnen de eerste langspeelplaat (lp) en de 45 toeren microgroef (single), die vooral bedoeld is om de 78-toerenplaat te vervangen. De strijd tussen de beide systemen resulteert in het broederlijk samengaan van beide snelheden: 33 toeren voor de lp en 45 toeren voor de single. Maa nog steeds blijft de grammofoonplaat een echt luxe-artikel. In openluchttheater De Huininkmaat maakt het grote publiek op een concertavond in juni 1953 kennis met het fenomeen langspeelplaat. De Nieuwe Winterswijkse Courant schrijft: “Het ten gehore brengen van de muziek van langspeelplaten geschiedt met versterking, niet zo maar een versterking, zoals men die dikwijls hoort op reclame-auto’s e.d., hees en lawaaierig, doch voor dit concert langdurig beproefd en zuiver uitgebalanceerd voor de te spelen stukken, zodat de muziek in perfectie wordt weergegeven.”

In de tweede helft van de jaren vijftig komt met de opkomst van de popmuziek de overgang naar lp en single in een stroomversnelling. De laatste 78-toerenplaat verschijnt in 1959.

Begin jaren 60 wordt bij Woordes voor een single fl 3,95 neergeteld, een lp kost al gauw 15 tot 20 gulden. Radio Woordes heeft ook lokale artiesten als de Twee Vagebonden en the White Waves in het assortiment. Singles van het Bredevoortse duo Dini en Wim vinden eveneens gretig aftrek.

Het wordt steeds lastiger een keuze te maken uit de enorme hoeveelheid nieuwe releases. Midden jaren zestig krijgt Woordes de beschikking over een handig hulpmiddel, de hitparade. Met name de Veronica Top 40 gaat steeds meer het inkoopbeleid bepalen.

In de jaren zestig verschijnt ook een nieuwe muziekdrager: de muziek-cassette. Door de gebrekkige apparatuur wordt er eerst slechts voorzichtig gebruik van gemaakt, maar midden jaren zeventig komt het thuiskopiëren van platen op blanco cassettebandjes massaal op gang. Het salonmeubel waar vroeger de grammofoon in opgeborgen zat, maakt plaats voor de hifi-toren waarin radio, versterker, platenspeler en cassettedeck zijn samengebracht. Voor deze hifi-apparatuur is men bij Woordes ook aan het goede adres.

Radio Woordes heeft in de jaren zestig concurrentie te duchten van twee andere radiozaken die zich, zij het tijdelijk, op de platenmarkt storten. Radio Obbink breidt in september 1966 haar winkel uit met een platenbar. Zoonlief Jos is actief bij beatclub High & Dry dat op de zondagavond in het Jeugdgebouw aan de Jeugdkerkstraat disc-dances organiseert. Jos Obbink zorgt er via de zaak van zijn vader voor dat High & Dry steeds over de allernieuwste singles beschikt, een pré ten opzichte van andere beatclubs. Ook bij Radio ten Pas, op de hoek Ratumsestraat-Markt gaat het ‘zwarte goud’ over de toonbank. Bij Woordes gaat de verkoop zo voorspoedig dat men een aantal jaren een dependance voor platen heeft bij boutique De Peerdestal aan de Satinkplas.

Elka/Elpee

Eind jaren zeventig domineert winkelketen Elka het straatbeeld. Iedere week opent Winterswijker Lambertus Kip wel ergens in de regio een nieuwe vestiging: een supermarkt, een slijterij, een sigarenwinkel….of een platenzaak: in de Wooldstraat, in het pand naast boekhandel Kramer waar voorheen manufacturenzaak J.H. Meijnen was gevestigd. Ook in de supermarktvestiging in Aalten komt vinyl in de schappen te liggen. Met het inkoopbeleid heeft Kip weinig bemoeienis. Door toedoen van de verkopers kan de argeloze consument zodoende hippe new wave-platen van groepen als The Slits en The Popgroup in de bakken aantreffen, platen waarvoor je anders naar de grote stad moest. Het gerucht doet de ronde dat nogal wat platen de winkel onafgerekend verlaten. Zelfs hartje zomer zijn vinyljunks in een lange regenjas gekleed als ze de deur van de winkel achter zich dichttrekken. Hoe het ook zij, binnen afzienbare tijd is de zaak op de fles.

De platenketen Elpee heeft in de jaren zeventig in Nederland de prijs van de lp omlaag gekregen, van zo’n 21 gulden naar fl 14,90. De Arnhemse eigenaar Co van Kessel begint met een winkel in de Steenstraat en heeft op het hoogtepunt zo’n 25 filialen door het hele land. Ook Winterswijk heeft eind zeventig, heel kort, op de hoek Misterweg-Steenhouwerspad, een Elpee, maar nog voordat de meeste vinylliefhebbers daar erg in hebben, is de winkel alweer verdwenen.

Music All In

In november 1979 opent de familie Kassenberg op de hoek Wooldstraat-Spoorstraat platenspeciaalzaak Music All In. Vijf jaar eerder zijn de Kassenbergs in Zutphen al begonnen met een eerste platenwinkel. De zaak wordt geleid door H.W. Kassenberg en zijn dochter Ineke. Later wordt Eef Baanders uit Warnsveld filiaalhouder. Mede door toedoen van tv-programma’s als Avro’s TopPop beleeft de vinylsingle hoogtijdagen. Leerlingen van de RSG Hamaland hebben in de schoolpauze de Wooldstraat steevast in hun route opgenomen, voor het puddingbroodje bij bakker Venekamp én voor het nieuwste gedrukte exemplaar van de Veronica Top 40 bij Music All In.

Compact disc

In 1979 demonstreert Philips op de Firato de compact disc (cd), een schijf met optische aftasting en een diameter van slechts 12 mm. Een geluiddrager van superieure kwaliteit, aldus de fabrikant. Maar het zal nog tot 1983 duren voordat de cd ook bij het koopgrage publiek geïntroduceerd wordt. Eind jaren tachtig heeft de cd het vinyl vrijwel volledig doen verdwijnen. Er duiken in Winterswijk winkels op die zich speciaal op de cd-markt richten. In de Misterstraat verschijnt Kenta, dat na enkele jaren wordt overgenomen door de Free Record Shop. Even verderop in dezelfde straat huist de Music Store en in de Wooldstraat komen we de Music Shop tegen.

Als tien jaar later door online-muziekdiensten de downloaddrift toeslaat, is het snel gedaan met de cd. In januari 2000 moet Music All In door de algehele malaise in de cd-branche haar deuren sluiten. Als Radio Woordes enkele jaren later verhuist naar de Ratumsestraat is het ook daar met de verkoop van geluidsdragers gedaan. De Free Record Shop maakt de metamorfose naar een Home Entertainment Shop, met cd’s, dvd’s en videogames, maar gaat in 2013 failliet.

Tweedehands

Voor tweedehands vinyl is de liefhebber vooral aangewezen op rommelmarkten en braderieën. Toch is Winterswijk ooit een tweedehands platenzaak rijk geweest. In 1984 vestigt poppendokter Lex van Kalken zich in de Meddosestraat. De geboren Maastrichtenaar repareert oude poppen en noemt zijn praktijk aanvankelijk “De Vader van Pinocchio”. De NOS interviewt hem – gekleed in een witte doktersjas – voor het bekende tv-programma Van Gewest Tot Gewest. Voor een wat beter belegde boterham start van Kalken in juli 1986 in de naastgelegen ruimte een tweedehands platenwinkel, de Free Fool Record Shop. Hij brengt vanuit de Rotterdamse haven via containers aangevoerde Amerikaanse lp’s (zogenaamde cut-outs) naar Winterswijk en platenfreaks weten de weg naar zijn shop al snel te vinden. Pakweg een jaar later wordt de handel overgenomen door Niels Doornheim en Peter Baars. Naast platen worden er dan ook boeken verkocht. De winkel is gespecialiseerd is esoterisch en paranormaal leesvoer. Een jaar later is ook deze zaak weer opgedoekt.

Vandaag de dag zijn in Winterswijk de adresjes voor gebruikte platen beperkt. Het aanbod bij de kringloopwinkel van Stichting Aktief is de afgelopen jaren verschraald. Alleen mijnTafel in de Spoorstraat heeft een collectie tweedehands vinyl die voor de serieuze muziekliefhebber interessant is. Twee professionele handelaren bieden hun waar te koop aan en ook particulieren hebben regelmatig interessante platen in de aanbieding.

Erik Meinen is medewerker van het Poparchief Achterhoek en Liemers (PAL). In 2009 was hij eindredacteur van het boek “Popmuziek in Winterswijk – Een greep uit vijftig jaar pophistorie”. Voor de Winterswijkse 50+ Krant duikt hij in de geschiedenis van de plaatselijke (pop)muziek- en jeugdcultuur.

De Vijftigpluskrant, 19 juli 2018