Uit:Bergaul,40 jaar Molukkers in Winterswijk: M.J.Tetelepta en H.G.Nijman
KAMP VOSSEVELD
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ten oosten van Winterswijk aan de Steengroeveweg, in de buurt “Vosseveld” door de Nederlandse Arbeidsdienst een kamp gesticht. Tegen het eind van de oorlog werd dit kamp ook nog korte tijd gebruikt als opleidingscentrum voor Duitse militairen.
Nadat het kamp nog enkele dagen in gebruik was bij Engelse militairen, heeft Kamp Vosseveld in de eerste tijd na de oorlog gediend als interneringskamp, waar politieke delinquenten werden ondergebracht. In die tijd werden er tussen de 525 en 550 personen gevangen gehouden.
Toen het deze functie verloren had, werd het kamp in gebruik genomen door het Nederlandse leger. In januari en februari 1949 kwamen militairen die op de Basis Twente gelegerd waren naar Kamp Vosseveld om het gereed te maken voor personeel van de luchtmacht dat op het vliegveld in Ratum zou gaan werken. Het zogenaamde Navigatiestation A werd op 1 oktober 1955 opgeheven en de in Winterswijk gelegerde militairen werden overgeplaatst naar Eibergen.
In september 1955 schreef de Nieuwe Winterswijkse Courant (NWC) dat de in Vosseveld gestationeerde militairen zouden worden overgeplaatst naar Eibergen, maar dat het nog onduidelijk was wat de nieuwe bestemming van het kamp zou worden.
In november van datzelfde jaar kon er gemeld worden dat er in het begin van het volgend jaar (1956) vijftig Molukse gezinnen zouden worden ondergebracht. In de praktijk ging het allemaal niet zo snel. In de loop van de zomer van 1956 zou er worden begonnen met de verbouw, maar Vosseveld was niet de enige plaats waar werd gebouwd voor de opvang van Molukkers. Ook moest bijvoorbeeld het voormalige opleidingskamp van de rijkspolitie te Nistelrode voor bewoning geschikt worden gemaakt. Even is in 1956 nog geopperd om het Kamp Vosseveld vrij te geven voor de opvang van Hongaarse vluchtelingen, maar de voorbereiding op de komst van de Molukkers ging gewoon door. De toekomstige kampbeheerder de vries had met zijn gezin eind 1956 het kamp reeds betrokken. Op die wijze kon hij tijdens de verbouw reeds een oogje in het zeil houden. Maar daarmee schoot het nog niet erg op.
Tegen het eind van 1957 begon men er in Winterswijk sterk aan te twijfelen of het hele plan met de Molukkers in Kamp Vosseveld wel doorging. Toch bleek de begroting van het Ministerie van Maatschappelijk Werk nog steeds een post “Vosseveld” te bevatte,
In januari 1958 stelde het Tweede kamerlid Vermeer schriftelijke vragen aan de Minister van Maatschappelijk Werk. Uit de antwoorden bleek dat het inderdaad zo was dat Kamp Vosseveld sinds 1955 ongebruikt stond en dat dit was toegewezen aan het Ministerie van Maatschappelijk Werk, dat het voor de huisvesting van Molukkers wilde bestemmen.
Hiertoe werd in 1956 door de Rijksgebouwendienst een schetsplan gemaakt. Dit plan werd tot tweemaal toe herzien. De bestaande barakken bleken zo slecht te zijn, dat werd besloten tot algehele nieuwbouw. deze plannen waren op het moment van de kamervragen nog in bewerking.
De voor de sloop bestemde voormalige militaire barakken vielen in de smaak bij de Gemeente Winterswijk. Volgens de NWC van 27 oktober 1958 wilde de gemeente een van de barakken plaatsen op het terrein achter school L en die barak moest dan dienen als handvaardigheidslokaal voor de lagere landbouwschool en de keuken van de VGLO-school. de twee andere barakken zouden worden geplaatst op de Morsse en als lagere landbouwschool worden ingericht.
In november 1958 kwam kamp Vosseveld weer ter sprake. Men had de hoop al bijna opgegeven dat er ooit nog iets met het verlaten kamp zou gaan gebeuren, toen op een gegeven moment in de gemeenteraad de riolering van Kamp Vosseveld aan de orde kwam. De extra kosten voor de aansluiting zouden door het Rijk worden betaald. Desgevraagd deelde wethouder Beijers mee, dat er inderdaad een woonoord voor Molukkers zou worden gesticht en dat er te zijner tijd zeventig gezinnen zouden worden gehuisvest.
In diezelfde raadsvergadering werd tot aankoop van de drie barakken uit kamp Vosseveld besloten. Twee ervan zouden worden gebruikt als lagere landbouwschool en de derde als gymnastiek- en handvaardigheidslokaal bij de Prof.Kohnstammschool.
In januari 1959 hield Burgemeester Vlam een lezing voor de katholieke Arbeiders Beweging en uit die lezing bleek dat het vaststond, dat als de weersomstandigeheden het toelieten, snel zou worden begonnen met de bouw van 75 eengezinswoningen op kamp Vosseveld. Bovendien was het het plan dat het kamp ook een eigen kerkje en een kleuterschool zou krijgen. De burgemeester merkte verder op dat “men verwacht dat de nieuwe bewoners, gezien hun handvaardigheid, tot zeer vaardige textielarbeiders zullen kunnen worden opgeleid.”
In augustus 1959 was het dan eindelijk zover. Op zaterdag 22 augustus kwam het gementebestuur, de geestelijkheid, afgevaardigden uit het onderwijs en enkele hoofden van gemeentelijke diensten een bezoek brengen aan Kamp Vosseveld. De bezoekers werden rondgeleid door De Vries. Deze legde uit dat de afrastering, die zich nog rond het kamp bevond, zou worden verwijderd. Er was besloten dat er geen officiele ingebruikneming van het kamp zou komen.
Op 26 Augustus 1959 kwamen de eerste twaalf Molukse gezinnen naar Vosseveld………………
Ze waren alle afkomstig uit het woonoord Schattenberg.
Daarna slokte de toestroom van nieuwe bewoners een beetje: In november van dat jaar was de bezetting nog maar 14 gezinnen. Dat betekende dat zestig van de vierenzevetig woningen leegstonden.
Mingus Pattiruhu en Coba Taihuttu behoorden tot de eerste groep die in augustus 1959 in Winterswijk kwam. Vooraf ging een kleine delegatie, bestaande uit Bob Pietersz, oom Las Pattiselano, oom Mingus Pattiruhu en tante Coba Taihuttu naar Winterswijk om er te kijken.
De informatie over kamp Vosseveld hadden ze gekregen van de heer Dasberg, destijds contactambtenaar voor het Commissariaat voor de Ambonezenzorg (caz) voor de provincies Friesland en Drente. Het was ook Dasberg die hen naar Winterswijk bracht. Coba Taihuttu was eigenlijk aanvankelijk helemaal niet van plan om te verhuizen, maar ruzie met familie in Schattenberg deed haar besluiten om toch maar te gaan.
Jo Usmany- Akihary kwam vanuit Kruiningen naar Winterswijk. Voor de families uit Kruiningen ging onder andere Adam Silooy op inspectie.
In die tijd stelde raadslid mevrouw Ter Haar- van Schothorst vragen in de gemeenteraad. Ze wilde weten waarom alle Molukse kinderen de Wilhelminaschool bezochten en of dat vrijwillig gebeurde. Ook was haar gebleken dat alle Molukse gezinnen waren ondergebracht bij een huisarts. Hieruit zou kunnen blijken dat er geen sprake was van vrije artsenkeuze.
De burgemeester antwoordde, dat de gemeente Winterswijk hierop geen invloed had, maar dat alles werd beslist in Den Haag.
Raadslid Kuipers voegde daar nog aan toe, dat de Wilhelminaschool zeker geen moeite heeft gedaan om deze kinderen op school te krijgen.
In haar verslag over het jaar 1959 meldde de Winterswijkse gemeentepolitie:
“Deze Ambonezen zijn niet opgenomen in de vreemdelingenadministratie van de gemeentepolitie alhier. De registratie geschiedt door de kampbeheerder, in overleg met de commissaris van Ambonezenzorg. Zij geven van alle mutaties betreffende deze vreemdelingen zoals verhuizing, geboorte, overlijden enz, rechtstreeks kennis aan het Ministerie van Justitie. Zolang deze vreemdelingen woonachtig zijn in een woonoord zijn zij vrijgesteld van de verplichting tot het bezit van een verblijfsvergunning. Zodra zij zich buiten het woonoord zouden gaan vestigen, moeten zij wel in het bezit zijn van een verblijfsvergunning”
Reeds twee jaar na de ingebruikneming van Vosseveld bleek bij onderzoek naar de bouwtechnische toestand van het kamp dat die veel te wensen overliet. Zes woningen bleken goed, vijf ruim voldoende, zes voldoende en maar liefst 48 woningen bleken de beoordeling “slecht” te krijgen. Een en ander bleek uit een mondeling overleg van Minister Klompé met de vaste Kamercommissie voor maatschappelijke werk. In April 1967 schreef de Nieuwe Winterswijkse Courant dat een twaalftal gezinnen Vosseveld had verlaten om zich in Breda te gaan vestigen. De woningen in Vosseveld zouden niet opnieuw worden bezet. Het was namelijk de bedoeling dat op korte termijn alle gezinnen een plek zouden krijgen in woningen die in 1967 en 1968 gereed zouden komen. Bovendien werden de woningen omschreven als “zeer bouwvallig” .
In de raadsvergadering van 21 december 1967:
…… vroeg de heer de Groot of al iets gezegd kan worden over het Ambonezenwoonoord. Hij heeft gelezen, dat terzake al enkele besprekingen hebben plaatsgevonden. Zullen de huizen worden opgeknapt en weer bewoonbaar gemaakt of zullen ze worden ingericht als vakantiehuisjes of iets dergelijks?
Wethouder Beijers deelt mede, dat deze woningen nog lang niet leeg zijn. Hij hoopt dat ze in het komende jaar zullen leeg komen. Er hebben zich al veel moeilijkheden voorgedaan welke dikwijls zijn besproken met de leiders en met het bureau voor Ambonezenzorg uit Den Haag en hij kan eraan toevoegen, dat het de bedoeling is het kamp na ontruiming aan te trekken. Er zullen echter zeker geen normale woningen van gemaakt worden. Misschien is het kamp in te richten voor zomerhuisjes, maar dan niet via de gemeente.”
De gedeeltelijke leegstand van Vosseveld had een explosieve groei van de rattenpopulatie tot gevolg. Ook dat ontsnapte niet aan de aandacht van de gemeenteraad.
De raadsvergadering van 30 mei 1968:
“De heer Wiggers heeft gehoord dat men op het Ambonezenkamp met een rattenplaag te kampen heeft. Men heeft al bij de technische dienst geinformeerd, maar hier heeft men als antwoord gekregen dat dit een rijksaangelegenheid is.
Hij heeft dit niet kunnen controleren, maar als dit waar is, vindt hij het een trieste zaak. Als men de ratten op het woonwagenkamp bestrijdt, kan men de ratten in het Ambonezenkamp ook wel bestrijden, dit gaat in een moeite door.
Wethouder Wubbels zegt, dat het weliswaar rijksgebouwen zijn, maar dit neemt niet weg dat het Winterswijkse ratten zijn. Hij zal zich in verbinding stellen met de technische dienst om te bewerkstellingen, dat deze ratten ook bestreden worden.”
De efficiente bestrijding van de rattenplaag bleek een groot probleem zolang het kamp niet was gesloopt. Er werd met het Commissariaat voor de Ambonezenzorg gesproken over overname van het kamp door de gemeente.
In Januari 1969 verbleven er echter nog negen gezinnen. En zij waren ook niet van plan om Vosseveld te verlaten. De meesten zagen hun verblijf in Nederland als tijdelijk en bovendien werden de huren in de nieuwe woningen veel te hoog gevonden.
Een half jaar later woonden er nog steeds gezinnen, bij elkaar ongeveer dertig personen. De inspecteur van Domeinen, de eigenaar van de gebouwen van het Rijk, had echter deze gezinnen laten weten dat hen bij vonnis van de rechtbank te Zutphen de verplichting was opgelegd om Vosseveld voor 25 juni 1669 te verlaten.
Op vrijdag 21 november 1969 werden de laatste gezinnen uit hun woning gezet.
Vier werden overgeplaatst naar een woning in de Pijnboomstraat en een alleenstaande verhuisde naar de Berkenstraat. Het politieverslag over het jaat 1969 meldt het volgende:
“De ontruiming van de woonwijk Vosseveld vond ook in 1969 gestadig plaats.
Op 21 november werd de gehele ontruiming een feit. De politie heeft daarbij assistentie verleend, doch het verliep zonder onregelmatigheden. 237 Ambonezen hebben zich thans gevestigd in de door de gemeente Winterswijk beschikbaar gestelde woningen. De Ambonezen zijn derhalve in het bezit gesteld van de nodige identiteitspapieren. Enkelen hebben deze papieren geweigerd.”
Toen Vosseveld eindelijk leegstond, was de gemeente Winterswijk erbij gebaat dat er op korte termijn een beslissing werd genomen over de toekomst van het kamp.
Even is er nog sprake geweest van een overname van Vosseveld door de Stichting Dagverblijven Gehandicapten.
Uiteindelijk werden bijna alle gebouwen gesloopt en bleef het terrein eigendom van de Gemeente Winterswijk.
Voordat het terrein werd bestemd voor de opslag van huisvuil en materialen van de Gemeente Winterswijk, zijn er diverse andere suggesties gedaan om het terrein nuttig te gebruiken.
In de Nieuwe Winterswijkse Courant van 8 maart 1974 lezen we dat de omwonenden van het voormalige Kamp Vosseveld een bijeenkomst hebben gehouden in de kantine van de Voetbalvereniging Vosseveld, teneinde een standpunt te bepalen tegen het voornemen van de Gemeente Winterswijk om het terrein aan te wijzen als mogelijk trainingsterrein voor het Cross-team Winterswijk.
UW WOORD IS DE WAARHEID
Tijdens een van de eerste bijeenkomsten in het jaar 1959 werd door het bestuur van de Verneiging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs te Winterswijk uitgebreid stilgestaan bij een krantenbericht.
In de Nieuwe Winterswijkse Courant van 21 januari 1959 werd namelijk melding gemaakt van het feit dat Kamp Vosseveld, dat eerder dienst had gedaan als militair kamp, zou worden ingericht als woonoord voor ongeveer 75 gezinnen. Aangenomen werd dat deze gezinnen, die van christelijken huize waren, zouden kiezen voor de Wilhelminaschool. De Wilhelminaschool telde in die tijd 311 leerlingen en was toen reeds te klein voor dit aantal leerlingen, laat staan dat een toeloop van Molukse kinderen kon worden verwerkt.
Voordat een gesprek met het Departement van Onderwijs in Den Haag werd aangevraagd, zou het schoolbestuur eerst nog eens gaan spreken met de inspecteur van het Lager Onderwijs, Wansink.
Er kwam inderdaad een gesprek met iemand van het CAZ, ressorterende onder de Minister van Maatschappelijk Werk en een vertegenwoordiger van het Ministerie van Onderwijs. Het bleek dat de Wilhelminaschool inderdaad binnen afzienbare tijd een groep van 100 tot 110 Molukse leerlingen kon verwachten. Het bestuur besloot om dit punt verder met de Gemeente Winterswijk te bespreken.
Tot dan stond er nog niets zwart op wit, maar dat liet niet lang op zich wachten. Een brief, gedateerd 21 maart 1959, afkomstig van het Commissariaat van de Ambonezenzorg en gericht aan het schoolbestuur te Winterswijk liet aan duidelijk niets te wensen over; de Wilhelminaschool zou ongeveer 110 Molukse kinderen ontvangen en men werd verzocht op korte termijn tot de noodzakelijke uitbreiding met enkele lokalen over te gaan.
Het was inmiddels april 1959 geworden en de eerste Molukse kinderen werden in augustus aan het begin van het nieuwe schooljaar al verwacht. Het hoofd der school,W.J.G. Colenbrander, diende op de bestuursvergadering van 21 april een ontwerp voor vier noodlokalen in bij het bestuur. het ontwerp werd goedgekeurd met algemene stemmen en zou zo spoedig mogelijk worden ingediend bij de Gemeente Winterswijk. Ook zou een afschrift van de brief uit den Haag worden meegestuurd.
Met ingang van 31 augustus kwam inderdaad de eerste groep 28 Molukse leerlingen op de Wilhelminaschool. De school telde toen 322 leerlingen.
Dat aantal was tegen de kerstvakantie van 1959 al gestegen tot 418, waaronder 131 Molukse kinderen. Na de kerstvakantie kwamen er nog een paar bij, zodat in januari 1960 het leerlingenaantal 428 bedroeg, waaronder 145 Molukkers.
In een tijdsbestek van vier maanden bestond eenderde deel van de leerlingen van de Wilhelminaschool uit Molukse kinderen.
Hoewel het bestuur en natuurlijk ook de schoollleiding een half jaar van tevoren op de hoogte waren van de komst van de Molukkers, kwam alles toch erg onverwacht en plotseling.
Meester Colenbrander hierover:
“……eerst kijk je er een beetje raar van op. Het bestuur, dat is natuurlijk de eerste. In het bijzonder onderwijs is het bestuur dat regeert. Eerst beleg je natuurlijk een vergadering met het personeel. En allemaal zit je elkaar aan te kijken. Je weet dan wel dat het militairen zijn en zo…Ze hebben je van alles verteld.”
De komst van een grote groep Molukse kinderen was niet alleen voor het personeel een omschakeling. Ook de schoolkinderen zouden er aan moeten wennen. Eigenlijk had men toen helemaal nog geen ervaring met andere culturen. De Winterswijkse kinderen werden door meester Colenbrander “voorgelicht”.
“……….en dat heb ik toen wat uitgebouwd. Ik vertelde: Je hebt verschillende kleuren vogels en verschillende kleuren paarden……….zo zijn er ook verschillende kleuren mensen. Je hebt bijvoobeeld Indianen – ja, daar hadden ze wel van geoord. En nou komen hier mensen uit Indie en die hebben een donkere huidskleur. Jullie krijgen ook een andere kleur als je ’s zomers veel in de zon loopt. Op die manier ben ik begonnen en dat heeft zover ik weet altijd magnifiek gewerkt. We hebben nooit narigheid op school gehad.”
De komst van de Molukse kinderen op school mad dan voor het personeel tamelijk onverwacht zijn geweest, er waren ook geen methoden in de handel voor de begeleiding van kinderen met toch nog wel wat achterstand, zeker op het gebied van de Nederlandse taal.
Juf Vellekoop kan zich dat nog goed herinneren:
“De grote narigheid in die tijd was, dat wij volkomen onvoorbereid waren. Er waren geen boekjes, er was eigenlijk niets. Wij spraken de taal niet. Nou waren die kinderen al wat jaartjes in Nederland, dus een beetje gebroken Nederlands spraken ze wel, maar dan had je het ook wel gehad.
Wat gingen wij dan doen? Zo eenvoudig mogelijk beginnen. Dat is nogal logisch. Eerst kijken: wat weten ze al, wat kunnen ze al? Dat moesten we allemaal zelf onderzoeken zonder dat daar toetsen en testen voor waren. Die waren er gewoon niet.
Ik denk dat er toch kinderen zijn geweest, vooral in de beginperiode, die eigenlijk meer in hun mars hadden dan eruit gekomen is. Om de doodeenvoudige reden dat wij hun taal niet spraken en wij ook de hulpmiddelen niet hadden die er in deze tijd zijn.”
Het duurde toch nog een hele tijd voor er echt aandacht aan de geschetste problematiek werd geschonken. In de notulen van het schoolbestuur in januari 1970(!) lezen we:
“Op art 56 der Lager Onderwijs is met ingang van 16 januari 1970 aan de Prins Willem Alexander-school benoemd de heer A.H.H. Langenberg, tot het einde van de cursus 1969-1970 uitsluitend belast met het onderwijs in de Nederlandse taal aan Ambonese leerlingen.”
Andri Langenberg werd in het voorjaar 1970 benoemd. Meer dan tien jaar had men met veel moeite Molukse leerlingen met hun achterstand, vooral op het gebied van de Nederlandse taal, zo goed en zo kwaad als dat ging moeten voorthelpen. Eindelijk was er een leerkracht “TOVAK”(Taal Onderwijs Voor Ambonese Kinderen). Hij gaf de taallessen in de hal van de school en had de volledige vrijheid om dat op zijn manier te doen. Wel had hij veelvuldig overleg met de heer Kuhuwael. Deze volgde de vorderingen op de voet en woonde soms de lessen bij. Langenberg gaf taalles vanaf klas twee. Alle Molukse kinderen kregen dagelijks les.
Dat werd op den duur een gezellig clubje. Door andere leerlingen werd er wel eens jaloers naar gekeken. Behalve door middel van taallessen probeerde Langenberg ook op andere manieren de vaardigheid in het Nederlands te bevorderen door bijvoorbeeld toneelstukjes in te studeren. Maar ook handvaardigheid was voor hem een manier om de leerlingen op een ongedwongen manier spelenderwijs spreekvaardigheid bij te brengen.
De afstand van Kamp Vosseveld tot de Wilhelminaschool was dan wel niet extreem groot, toch gaf dit vooral met slecht weer de nodige problemen. Juf Vellekoop:
“Ik had, zeg maar, 42 kinderen en daarvan waren er 34 van Molukse afkomst. Die moesten overblijven, want het was een eind lopen naar Vosseveld. En zulke mooie fietsjes als tegenwoordig had je toen niet.
Ze vonden het natuurlijk ook verschrikkelijk koud hier. Op winterkleding was niet gerekend. Die hadden ze niet. Ik heb heel wat keren gelopen van de Wilhelminaschool naar school O, waar nu die nieuwe huizen staan. Voor de gym gingen we daar heen. En dan had ik kinderen bij me die hartje winter blote benen met sokjes en schoenen of sandalen aan hadden. Dan gingen er wel eens deuren open aan de Vredensestraat: “Juffrouw, als die kinderen nou geen lange broek hebben, dan heb ik er nog wel van mijn kinderen”. Ik zei dan: ’Nou, mevrouw, ik vind dat wel vriendelijk van u , maar dat moet ik eerst aan die ouders vragen! Want je kunt die kinderen niet zomaar kleding gaan geven.”.
In februari 1960 werd door het schoolbestuur gesproken over de mogelijkheid om een busje te laten rijden tussen Kamp Vosseveld en de Wilhelminaschool. Er vond een gesprek plaats met J. Noya als vertegenwoordiger van de kampsraad. Er bleek een regeling te zijn voor de drie laagste klassen. Maar er was een moeilijkheid: de afstand van kamp Vosseveld tot de Wilhelminaschool was minder dan vier kilometer en de officiele subsidieverstrekkers lieten het in dat geval afweten.
Afgesproken werd, om zowel van de zijde van het bestuur als van de zijde van de kampraad al het mogelijke te doen om dit probleem op te lossen.
Het is er nooit van gekomen, dat busje voor het leerlingenvervoer. Overigens gaf het schoolbestuur wel bijna jaarlijks een bijdrage aan de Emmaschool ten behoeve van het busvervoer van leerlingen die van ver moesten komen.
Reeds in 1961 werd er gesproken over de bouw van een nieuwe school op de Hakkelerkamp, de latere Prins Willem Alexanderschool. Op de ledenvergadering van de schoolvereniging bleek echter dat een en ander nog niet helemaal vaststond. Het was de vraag of de Molukkers nog eens naar hun vaderland zouden terugkeren of dat ze hier bleven. In dat laatste geval lag de nieuw te bouwen school wat afstand betreft dichter bij Kamp Vosseveld en zouden de Molukse kinderen naar die school gaan. Het bestuur was er niet zo zeker van of dat wel een goede ontwikkeling zou zijn. Immers, al snel zou dan de nieuwe school het imago krijgen een “Ambonezenschool” te zijn en het was maar de vraag of dat niet andere mensen in de nieuwe wijken ervan zou weerhouden hun kinderen naar die school te sturen.
Later, toen de nieuwe school er goed en wel stond, werd de oude Wilhelminaschool aan de Vredensestraat afgebroken en werd hiervoor in de plaats een nieuwe school gesticht in de Burgemeester van Nispenstraat. Ondertussen was ook Kamp Vosseveld ontruimd en woonden de Molukse gezinnen voor het overgrote deel in de wijk Hakkelerkamp-Oost, maar ook elders in Winterswijk. Voor het gemak kozen Molukse ouders vaak voor de dichtsbijzijnde school. Tevens bood de Openbare basisschool “De Olm” als enige school begin en medio jaren ’80 het zogenaamde OETC, Onderwijs Eigen Taal en Cultuur, waardoor veel Molukse ouders de kinderen naar De Olm stuurden.
Een halfjaar na de komst van de eerste Molukkers in Winterswijk, werd de Wilhelminaschool bevolkt door zo’n 145 Molukse kinderen. We constateerden al dat er in die tijd, zeker in een plattelandsdorp als Winterswijk, nauwelijks of geen ervaring was met groepen mensen uit andere culturen. Er werd, bij wijze van spreken, al vreemd aangekeken tegen die enkele westerling die een boerderijtje kocht in een van de buurtschappen.
Toch moesten op de Wilhelminaschool de schoolbanken gedeeld worden met Molukse kinderen. op 15 maart 1960 was er een vergadering van schoolbestuur, oudercommssie en personeel:
“Momenteel bezoeken ca. 150 Ambonese leerlingen onze scholen. De verhouding met de Nederlandse kinderen kan goed genoemd worden, aldus de heer Colenbrander, maar toch naar buiten uit, blijft de apartheid bestaan en vermengen zich niet met de Hollandse kinderen. Dit zal wel een grote moeilijkheid blijven.”.
Op het punt van contacten met de Molukse gemeenschap volgde het bestuur de landelijke lijn. Die bestond eruit, de Molukse gemeenschap als een geisoleerde groep te beschouwen en niet te veel te laten opgaan in de Nederlandse samenleving. Dat men deze visie deelde of in ieder geval navolgde, moge blijken uit een aantal citaten uit de bestuursnotulen.
Bestuursvergadering van 13 december 1960:
“Er wordt meedegeeld, dat op de laatstgehouden vergadering van de oudercommissie enkele zaken aan de orde werden gesteld, waarover de mening van het schoolbestuur gevraagd wordt; de ledenwerf-actie onder Ambonezen. Het bestuur acht het niet wenselijk een ledenwerf-actie te organiseren onder de bewoners van het woonoord “Vosseveld”. Ze heeft geen bezwaar tegen het opnemen van een Ambonese contactpersoon in de oudercommissie.”
Bestuursvergadering van 25 januari 1961:
“Er wordt opgemerkt dat bij de verdeling van de Unie-collecte de Ambonese kinderen van de Wilhelminaschool niet zijn meegeteld. Men deelt mede, dat er in het woonoord ook niet is gecollecteerd.”
Ledenvergadering van 30 november 1961:
“Mej. vellekoop vraagt of het niet wenselijk is enkele Ambonezen in de oudercommissie op te nemen. Het bestuur is van mening dat het geen kwestie van discriminatie is, maar uit praktische overwegingen niet meer contact dan nodig is met deze groep wordt onderhouden.”
Bestuursvergadering van 9 maart 1962:
“Er wordt gevraagd naar de uitwisseling van scholen in de vakantie. Men is hier niet enthousiast voor, vooral niet zolang er Ambonezen op school zijn.”
Dit lijkt allemaal zeer afstandelijk en tegenwoordig zouden wij misschien onze wenkbrauwen fronsen bij sommige van deze opmerkingen. Men moet dit echter in het licht van die tijd zien. En op het praktisch-uitvoerende niveau werkte het natuurlijk wel iets anders. Dat bleek al uit de opmerking van Juf Vellekoop in de vergadering van november 1961 over Molukse vertegenwoordigers in de oudercommissie.
Meester Colenbrander ging al snel kennismaken in Kamp Vosseveld:
“Ik ging al betrekkelijk gauw op huisbezoek om kennis te maken. Ook van mijn kant natuurlijk. Ik ging graag op huisbezoek. Ik maakte geen verschil…bruin of wit. Iedereen kreeg een beurt die ik in de klas had.
Zodra ze op het schoolplein zijn, of je nou van de burgemeester bent of voor mijn part uit een woonwagen komt, dat interesseert me geen fluit. Je bent gelijk. Allemaal je best doen. je wilt allemaal verder komen in het leven. Ik ging bij een burgemeester even goed op bezoek als bij een familie Tetelepta. Ik ging heus geen twee keer naar de burgemeester. Als het nodig is… dat is wat anders. Normaal gesproken is een klas voor mij een klas. En ik geloof dat leerlingen zoiets voelen.”
Uit gesprekken met oud-leerkrachten is wel gebleken dat er vanuit die hoek een grote bereidheid bestond om zich extra in te spannen om de Molukse kinderen zo goed mogelijk op te vangen en te begeleiden.
Toch was het vaak de taal die eem barriere vormde voor een optimaal contact.
Juf Vellekoop:
“Ik ging op huisbezoek bij een jongetje, niet al te geweldig van gedrag en ook niet al te geweldig van zijn best doen. En daar kom ik dan thuis. Het was heel armoedig gemeubileerd. Er stond wel een televisie, maar die stond op een groentekistje. En ik had met die moeder te maken, maar daar kon ik niets mee. En toen zei dat jongetje opeens tegen mij: “Mijn moeder vraagt hoe het met mij gaat’” Toen zei ik: “Het gaat wel. “Dus bracht hij dat over. Toen kreeg ik een heerlijk kopje koffie met wat lekkers erbij. Toen was het goed. Eigenlijk had ik willen zeggen: ’Nou, het kon wel wat beter. Hij moet eens flink worden aangepakt.”
Als de resultaten van een kind van dien aard waren dat het niet bevorderd kon worden (dat was in een klas jaarlijks bij zo’n twee tot vier kinderen het geval) moest dat thuis aangezegd worden. Juf vellekoop vond dat altijd een moeilijke taak:
“En dan kwam je daar en dan moest je dat aanzeggen en soms kon je de ouders dat niet zeggen, als ze geen Nederlands spraken. Ik weet nog dat ik bij een familie lwam en, gul als ze altijd waren, stond er een flesje limonade op tafel, nog dicht met zo’n opener ernaast. Er stonden koekjes en van alles. En ik had mijn zegje gezegd. En toen zei ik tegen het meisje: “Nou, dat moet jij dan maar even tegen je moeder zeggen.” Dus dat werd in het Maleis vertaald. Ik mag aannemen dat het daarover ging, natuurlijk. En toen dacht ik: “Nou, ik blijf maar even zitten om te horen wat ze zeggen.”Ik had hiermee ook wel minder goede ervaringen. Ineens loopt die moeder naar de tafel, pakt de opener, maakt het flesje open, schenkt dat voor me in en zegt heel vriendelijk tegen mij: “Juf drinken, juf drinken!” Ik dacht: “Nou, dat is zeker goed gevallen. En dat was het ook.”
Als er op de Wilheminaschool al aan cultuurwisseling tussen Nederlandse en Molukse kinderen werd gedaan, hebben vooral leerlingen die in de vijfde klas bij juf Vellekoop zaten dat ervaren.
Dat waren meestal Molukse- en boerenkinderen. Die moesten de gelegenheid hebben om ’s middags over te blijven. tenminste, dat is de officiele lezing. in werkelijkheid aten niet zo bijster veel Molukse kinderen hun boterhammen tussen de middag op school op. Kinderen uit het dorp zaten in de vijfde klas bij meester Veerbeek, die op de Sleeswijk in zijn eentje een noodlocatie bemande.
Alle leerlingen in de klas van juf vellekoop hadden een schrift waarin de liederen die moesten worden geleerd, werden opgeschreven. Behalve de bekende Valerius-liederen en andere, toen heel bekende liederen als “Hoog op de gele wagen”, “Klokke Roelandt” en het Gelders volkslied kwamen er tegen de Kersttijd ook kerstliederen in de Maliese taal in dat schrift te staan.Ook gedeelten uit het kerstverhaal werden in het Nederlands en Maleis opgeschreven en voor een deel uit het hoofd geleerd. Dan kwam de grote dag; de laatste schooldag voor de kerstvakantie. Juf Vellekoop had bedacht dat haar klas, uitertaard gewapend met de onvermijdelijke, in crepepapier gewikkelde, halve aardappel met een gat erin, waarin een kaars prijkte, alle andere klassen zou bezoeken en een kerstprogramma van liederen en bijbelteksten in het Nederlands en in het Maleis zou opvoeren.
Juf vellekoop verwoordde het zo:
“Zie het maar als een soort kerstboodschap brengen. Ik wil niet zeggen “blijde” boodschap brengen, maar kerstboodschap brengen. En in die tijd vond ik dat ook heel leuk. Wat voor broek of rok ze aan hadden, dat kon niets schelen, maar het bovenstuk moest wit zijn. En dan gingen ze rond en zeiden teksten op uit de bijbel in het Maleis en in het Nederlands en ze zongen ook in het Maleis en in het Nederlands. Mijn collega’s keken er eerst een beetje van op, zo van: ze moet weer zo nodig, maar dat was mijn lust en mijn leven. De collega’s vonden het in het begin een beetje belachelijk dat ik dat voor alle klassen liet doen.
Ik heb van de tweeling laisina een keer de muziek van ’Stille nacht” gekregen met een hele andere bovenstem en dan zongen zij dat en dan zongen wij de gewone melodie van “Stille nacht” ertegenaan. prachtig was dat! Nou kan ik het niemand meer leren. Niemand vind het nog leuk om “Stille Nacht” te zingen.”
Vooral Nederlandse kinderen waren er van overtuigd dat juf Vellekoop, uitstekend Maleis sprak. Zij had zo haar trucjes:
“…….Dat lijkt maar zo, hoor! Ik wist wel wat woorden. Die heb ik zo uit de praktijk opgepikt. Wij hadden rekenen en dat moesten wij op maandagmorgen uitleggen. Dat was dan een weektaak. Als je dan op het bord stond te schrijven, kon je niet altijd iedereen zien en dan hoorde ik weleens gefluister achter me. Maar dat kon je niet verstaan.
Toen dacht ik op een zondag een keer, toen ik s’avonds naar bed wilde: “Ik ga leren tellen van een tot tien”. Dat heb ik toen die zondagavond gedaan. Dus ik kom de volgende morgen op school, de lessen beginnen. versje opzeggen en bijbelse geschiedenis is voorbij en we gaan rekenen. Ik ga aan het uitleggen en ja hoor, op een gegeven moment hoor ik achter me: “Lima!”. Dus ik draai me om en zeg: “Jij zei daar ’vijf” he? Dat zou ik maar niet meer doen, want ik hoor nu alles. In een paar weken tijd heb ik iets van jullie taal geleerd.” Het is in dat jaar ook niet meer gebeurd. Maar ik kon nauwelijks meer dan van een tot tien tellen.
Ik was een vrij strenge juffrouw, toch wel., maar streng in die zin, dat ik orde wilde hebben, want ik ging ervan uit dat je alleen iets kunt leren als je orde hebt in de klas.
Ik weet nog wel in het begin als ik door de Misterstraat liep, dan kwam ik vaak een heel stel Molukse jongeren tegen, die me altijd groetten. Toen zij werkloos waren ( ze waren toen al een jaar of 17, 18) zeiden ze wel eens tegen me: “Was maar weer vijfde klas! Was maar weer vijfde klas!” Daar schrok ik wel een beetje van en dan dacht ik: “Is dat echt zo? “
En dan blijkt toch maar weer; de positieve dingen, die onthoud je vaak.
| NR. | NAAM: | DATUM: | GEKOMEN VAN: | VERHUISD NAAR: | |
| 1. | Pietersz, Jacobus | 26-08-1959 | Westerbork | ||
| 2. | Tanrobak,Willem F. | 26-08-1959 | Westerbork | Breda | |
| 3. | Lawalata, Herman J. | 26-08-1959 | Westerbork | Breda | |
| 4. | Pattiselano, Ananias | 26-08-1959 | Westerbork | Breda | |
| 5. | Matulessy, Mathijs M. | 26-08-1959 | Westerbork | Bemmel | |
| 6. | Oppier,Jan | 26-08-1959 | Westerbork | ||
| 7. | Noya, Johannis | 09-11-1959 | Epe | ||
| 8. | Amahorseija, Johannes | 19-10-1959 | Kruiningen | ||
| 9. | Lawalata, George M. | 02-11-1959 | Epe | Breda | |
| 10. | Dekker, Carel L. | 16-11-1959 | Westerbork | ||
| 11. | Souisa, Julianus F. | 16-11-1959 | Westerbork | ||
| 12. | Jongnain,Bernoni S. | 26-11-1959 | Westerbork | Hatert | |
| 13. | Titarsole, Mathen | 13-11-1959 | Bemmel | ||
| 14. | Tupamahu, Karel | 27-11-1959 | Kruiningen | Alphen a.d.Rijn | |
| 15. | Johannis,Marcus | 27-11-1959 | Kruiningen | ||
| 16. | Wattimena, Matehus | 28-12-1959 | Kruiningen | Breda | |
| 17. | Loupatty, Jeremias | 28-12-1959 | Kruiningen | ||
| 18. | Sihasale, Pieter | 29-12-1959 | Kruiningen | Breda | |
| 19. | Limba, Alexander | 24-12-1959 | Kruiningen | ||
| 20. | Paliama, Dominggoes | 28-12-1959 | Westerbork | Breda | |
| 21. | Marwa, Hanoch | 26-01-1960 | Wieringermeer | ||
| 22. | Telelepta, Petrus | 12-05-1960 | Barneveld | ||
| 23. | Sijaranamuel, Nicodemius | 26-08-1959 | Westerbork | Breda | |
| 24. | Sohiliat, Marius | 26-08-1959 | Westerbork | Wageningen | |
| 25. | Taihuttu,Alexander | 26-08-1959 | Westerbork | ||
| 26. | Silooy, Azer | 26-08-1959 | Westerbork | Apeldoorn | |
| 27. | Sohiliat, melianus | 26-08-1959 | Westerbork | Ridderkerk | |
| 28. | Marcus, Thomas | 28-10-1959 | Huizen NH | Brummen | |
| 29. | Pattiruhu, Domingus | 16-11-1959 | Westerbork | ||
| 30. | Salakory, Enos | 26-11-1959 | Westerbork | Utrecht | |
| 31. | Matitaputty, Mathijs | 26-11-1959 | Westerbork | Tilburg | |
| 32. | Noya,Domingus | 16-11-1959 | Westerbork | ||
| 33. | Tulaseket,Daniel | 26-11-1959 | Westerbork | ||
| 34. | Sopacua, Francine J. | 02-12-1959 | Leeuwarden | Tilburg | |
| 35. | Matitaputty, Marcus | 16-11-1959 | Westerbork | Deventer | |
| 36. | Silooy, Adam | 27-11-1959 | Kruiningen | ||
| 37. | Lopulissa, Mathijs | 27-11-1959 | Kruiningen | ||
| 38. | Laetimia, Hendrik | 17-12-1959 | Wierden | ||
| 39. | Laisina, Johannes | 21-01-1960 | Kruiningen | ||
| 40. | Usmany, Paulus | 14-01-1960 | Kruiningen | ||
| 41. | Tuankotta, Johan | 31-12-1959 | Kruiningen | Breda | |
| 42. | Titaley, Paul H. | 14-01-1960 | Kruiningen | Breda | |
| 43. | Sipahelut, Penehas | 12-01-1960 | Kruiningen | ||
| 44. | Souripet, Simon | 21-01-1960 | Kruiningen | Breda | |
| 45. | Souhuwat, Paulus | 03-01-1960 | Kruiningen | Breda | |
| 46. | Wattimena, Paulus J. | 11-01-1960 | Kruiningen | Tilburg | |
| 47. | Singadjii, Willem A. | 07-01-1960 | Kruiningen | ||
| 48. | Lalopua, Johannis A. | 30-12-1959 | Kruiningen | Alphen a.d.Rijn | |
| 49. | Rering, Jozef | 08-01-1960 | Kruiningen | Breda | |
| 50. | Pattiruhu, Eliza | 11-01-1960 | Kruiningen | ||
| 51. | Nanuru, Johannes | 12-01-1960 | Kruiningen | Breda | |
| 52. | Suitella, Frans | 28-12-1959 | Westerbork | Utrecht | |
| 53. | Lilipaly, Nicolaas | 28-12-1959 | Westerbork | Breda | |
| 54. | Mual, Adolf B. | 13-01-1960 | Kruiningen | ? | |
| 55. | Serhalawan, Dirk | 18-01-1960 | Westerbork | ||
| 56. | Tahapary, Josias | 09-02-1960 | Haskerland | Breda | |
| 57. | Laisina, Jeremias | 09-12-1959 | Tiel | Tilbrug | |
| 58. | Noya, Zacheus | 22-08-1960 | Wierden | ||
| 59. | Kantoor de Vries | ||||
| 60. | Amanupunnjo, Izaak A. | 09-02-1960 | Vught | ||
| 61. | Tuankotta, Elisa | 15-02-1960 | Woerden | ||
| 62. | Aponno, Troetje | 02-11-1960 | Vught | Breda | |
| 63. | Huluselan, Jeremias | 04-11-1960 | Marum | Hoogkerk | |
| 64. | Ligua, Saratu | 05-04-1960 | Tiel | ||
| 65. | Nahumury, Jacob | 07-04-1960 | Barneveld | Losser | |
| 66. | De Tretes, Benjamin | 04-11-1960 | Marum | ||
| 67. | Sahuleka, Simon P. | 26-08-1960 | Westerbork | ||
| 68. | Patty, Anthonie | 16-11-1959 | Bemmel | Alphen a.d.Rijn | |
| 69. | Ahuluheluw, Julius A. | 22-09-1959 | Huizen NH | ||
| 70. | Maail, Johan | 02-11-1959 | Epe | Hoogeveen | |
| 71, | Tigele, Cornelis | 18-01-1960 | Westerbork | Breda | |