Evenhard Theo Johan
Geb: 20-07-1922 Winterswijk
Evenhard Theo Johan
Geb: 20-07-1922 Winterswijk
Hendrik Jan
Geb: 18-04-1921 Winterswijk
Hendrik Willem Dijkgraaf
Geb: 17-12-1902 Winterswijk
Ovl: 31-03-1958 Borken
Tot de groep Kerkdijk, Hoks
Aalten
Veroordeling 12 jaar
Ludzerd Hoks
Geboren: 27-03-1911 Ooststellingwerf
Getrouwd: 14-07-1938 Groningen
Echtsch.19-05-1969
Wonende Apeldoorn
Bakker
Overleden:
Ter dood veroordeeld
Levenslang
Vlgs.Limb.Dagblad 21-10-1947 ook in Winterswijk tijdelijk gewoond
Samenwerkend met Kerkdijk
Betrokken bij arrestatie Dames Jolink Varsseveld
Berend
Geb: 28-06-1911 Vriezenveen
Getr.28-11-1938 Vriezenveen
Ovl: 02-03-1967 Vriezenveen
Schilder
Winterswijk, mei/juni 1943 – mei 1944 / 12 aug.1944-midden sep.1944.
Gewestelijk arbeidsbureau – controleur.
O.a. aanwezig bij huiszoeking/arrestaties Dames Jolink te Varsseveld
15/16 Februari 1944:
Arrestatie 6 Joden, 1 onderduiker en de dames Jolink. Allen omgekomen.
Voor zover bekend zijn door of mede door hem 16 joden gearresteerd en niet teruggekeerd.
Voor zover bekend zijn door of mede door hem een twintigtal onderduikers arbeidsinzet in gevangenkampen overleden. tot dan (1947) niet teruggekeerd)
Werkgebied: Oosten Gelderse Achterhoek.
Berucht onder bijnaam: ‘De Hazelip’
Vaak i.s.m.Hoks (Hoks hierbij aanwezig)
Fanatieke onderduikjagers
Kerkdijk was aanwezig bij arrestatie Tobertus te Winkel en onderduiker Leo van Gijssel uit Dwingelo. Eind juli 1943. (27-28)
Ook aanwezig: Politie-agenten Luysterburg en van Veen
Beide gearresteerd en mishandeld.
Tevens andere gearresteerde (onderduiker) B.W.Geerdes (Aalten) ten huize van landbouwer J.G.van Eerden te Corle.
Na gesprek volgende dag met Burgemeester Bos mag T.te Winkel naar huis.
Geerdes gebracht naar Ommen, later Duitsland, na bevrijding (24-05-1945) teruggekeerd.
van Gijssel vrijgelaten.
Kerkdijk werd bij deze actie’s gezien als de leider.
Kerkdijk was aanwezig bij arrestatie onderduiker Jan de Graaf (Enkhuizen) ten huize van J.Wiggers en W.A.Wevers. 28/29 augustus 1943.
I.s.m.o.a. Luysterburg en van Veen
de Graaf overgebracht naar politie-bureau Winterswijk, later Den Haag, getekend voor de S.S., zodat hij verlog kreeg en wederom onderdook.
Kerkdijk was aanwezig bij inval/actie ten huize van J.W.Simmelink te Miste met doel arrestatie onderduikers zonen (H.J.en ??) van bewoners. Plm.9 juli 1943.
I.s.m.van Loenen.
Echter beide zonen niet gevonden ( 1 wel thuis ondergedoken) , arrestatie J.W.Simmelink.
Bij tweede (latere) inval (in aanwezigheid Gunnink en van Rijssel), tevens zonder resultaat.
J.W.Simmelink na vier dagen in vrijheid.
Johannes Elbertus
Geboren: 23-10-1898 Varsseveld
Getrouwd: 21-10-1922 Winterswijk
Overleden:
29 SEPTEMBER 1947
Landwachtofficier J.t.H. voor het Bijzonder Hof
Eis: 8 jaar Rijkswerkinrichting met aftrek voorarrest.
Geheel ten voeten uit verscheen de figuur J.t. H niet voor de ogen van de leden van het Arnhemse Bijzondere Gerechtshof, waarvoor hij zich vrijdagmiddag had te verantwoorden, want veel van zijn antecedenten liet het hof rusten.
De openbare aanklager had genoegen genomen met een kleine bloemlezing uit t..H.’s onvaderlands gedrag, maar dat was voldoende om deze figuur in al zijn onfrisheid te tekenen.
Een groot man is J.t.H. evenwel niet geweest bij NSB en Landwacht, dat bleek ook, ondanks het feit dat hij bij de onsympathieke Landwachtersorganisatie nog wel de rol van “onderschaarleider” speelde.
Hij was en bleef, zoals zijn verdediger uitdrukte, geen NSB-er ……..
Overigens een gevaarlijk meeloper, want vaak kon men t.H. vinden onder de landwachters, die onder Poelman of onder de ongure Doesburgse Heshusius zich telkenmale opmaakte om schrik en ongeluk te brengen onder de ingezetenenen van Winterswijk en wijde omgeving.
Huiszoekingen, met name jodenjacht waren de karweitjes, waarvoor t.H.werd uitverkoren door zijn commandanten. Het waren dan ook dit soort zaken, gepaard gaande aan arrestatie, welke de dagvaarding uitmaakten.
Hoe het bij Rougoor toeging.
Op 22 aug.1944 verscheen t.H. met 4 andere landwachters op het erf van de landbouwer H.Rougoor te Sinderen. Rougoor zelf vertelde het Hof daarover.
“Poelman informeerde waar ik de Joden verborgen had: hij noemde die bij naam en toen ik ontkende iets van deze Joden af te weten, sloeg Poelman mij tot ik bewusteloos werd, aldus deze getuige, die op de vraag van de President, mr.Baron de Vos van Steenwijk, of hij zeker weet of H. bij deze onvriendelijke visite is geweest, eerst een onzeker antwoord gaf.
Maar toen hij t.H. in het verdachtenbankje eens nader bekeek tot de conclusie kwam dat t.H. er bij was.
“Hij stond voor het varkenshuisje. Ja, nu herinner ik het mij”, zeide Rougoor.
Maar wat t.H. precies uitvoerde kon getuige zich niet meer herinneren,
t.H. beweerde dat hij was weggelopen van zijn post bij het huis omdat Poelman en de anderen er zo’n rauwe vertoning van hadden gemaakt bij Rougoor. Overigens had hij niet geweten dat het bij deze huiszoeking om Joden ging: daarvan had Poelman hem niets verteld. De President informeerde bij getuige Rougoor nader of t.H. in het huis was geweest.
Getuige: “Zover ik weet niet. Ik kreeg de indruk dat t.H. naast de woning op wacht stond.”
President: “Waar zaten de Joden verborgen. Hadden ze een goede plaats?”
Getuige: “Ja, in het hooi, boven de mestvaalt. Ze hebben de Joden niet gevonden.”
President: “Weet u zeker dat het de landwachters om de Joden te doen was?”
Getuige: “Ja, ze zeiden: Hier zitten Dina van Gelder en haar 5-jarig dochtertje, die moeten we hebben.”
Toen getuige een ontkennend antwoord gaf, waren de landwachters erg hardhandig opegtreden. Niet alleen getuige maar ook diens zoon en dochter waren mishandeld of op ergelijke manier gedreigd.
Daarover gaf t.H., hierna verhoord, nadere bijzonderheden toen hij herhaalde dat hij uit protest tegen de mishandelingen van het huis was weggelopen naar de auto, welke een eindje verder stond.
“Ik zag dat B. (een collega-landwachter) met het meisje uit Rougoor’s huis kwam” , vertelde t.H,
“Het meisje was geblinddoekt. B. ging hardop tellen en schoot toen in de lucht om het meisje schrik aan te jagen….
Later zag ik Rougoor op een ladder naar buiten dragen, bewusteloos was hij. Dat vond ik dat te ver ging”., beeindigd t.H. dit deel van zijn verhaal.
Arrestatie van gijzelaars
Het tweede deel van de dagvaarding betrof de medewerking van t.H. aan de arrestatie van ’t schoolhoofd G.J.Meinen en de manufacturier W.Wolterink, die beide op de Markt woonden. De twee heren zijn met nog 26 anderen in de nacht van 25 op 26 september 1944 van hun bed gelicht, naar de kegelbanen van Hotel “Boer Balink” gebracht en vandaar als gijzelaars naar Aalten getransporteerd.
Een dag of veertien hebben deze gijzelaars bij Zevenaar graafwerk voor de moffen moeten verrichten, waarna zij huiswaarts konden gaan onder de mededeling dat zij met hun leven borg waren voor het gedrag van de Winterswijkse bevolking.
Getuige Meinen schtetste de arrestatie in korte trekken voor het Hof.
t.H. is ook in zijn woning geweest, maar gedroeg zich kalm, al was overigens het gedrag van de landwachters onfatsoenlijk. Een hunner liep zelfs naar de slaapkamer mee.
Verdachtes raadsman vroeg getuige of deze de indruk had dat t.H. wist waarom getuige mee moest naar “Boer Balink”?
“Getuige kon dat niet zeggen. Zijn vrouw had aan de landwachters wel wat gevraagd maar verder dan een geruststellend antwoord dat de gearresteerde wel spoedig terug zou komen, was er niet gegeven.”
Verdachte: “Ik wist niet dat het om gijzelaars ging. Had ik dat vooruit geweten, dan had ik mij teruggetrokken, want ik was principieel tegenstander van het arresteren van gijzelaars……
Procureur-Fiscaal: “Maar u wist toch drommels goed dat ’t verrichten van landwachtersdiensten hulp aan de vijand was?”
Verdachte: “Pas later besefte ik dat, vandaar dat ik mij toen direct heb laten afkeuren.”
Ook getuige Wolterink verklaarde dat t.H. zich kalm bij de arrestatie heeft gedragen.
Ook in Aalten op de Jodenjacht.
Iets dergelijks vertelde de 58-jarige Aaltense metselaar B.K.Rots, die op 21 augustus 1944 visite van een landwachtersbende heeft gehad.
Enige landwachters kwamen plotseling door de tuindeuren naar binnen stappen, Het was hun om de drie Joden te doen.
En Rots verborg: Abr.van Gelder, diens vrouw en de vrouw van S.van Gelder.
Hoewel de Joden goed verborgen zaten onder een kast boven de schuifdeuren, was de schuilplaats ontdekt, omdat een plankje niet goed was gelegd, De Joden zijn meegenomen en nimmer heeft men meer iets van hen gehoord. Ook bij deze arrestatie – t.H. kwam pas nadat de Joden ontdekt waren het huis binnen – had verdachte zich rustig gedragen.
“Een grote verantwoordelijkheid voor de dood van de drie Joden rust op uw hoofd” vermaande een der raadsheren,
t.H. voelde dat niet zo aan. Verantwoordelijk voor deze arrestatie was volgens hem zekere D, die gearresteerd was door de landwacht wegens zwarte handel en die zich wilde vrijkopen door Joden te verraden. De commandant had verdachte niets van te voren verteld en hem alleen opgedragen om D. , die mee genomen was naar Rots huis te bewaken,
Heel oppervlakkig nam de President even ’t dossier t.H. verder door.
Er staan nog meer assistenties bij arrestaties in zijn staat van dienst bij de NSB, waarvan hij al in 1935 lid werd, de nationaal socialistische opvoeding van zijn twee dochters.
Bij de landwacht was hij fourier en had de rang van onderschaarleider. Bij de NSB ging hij omdat zijn zaak slecht rendeerde. Toen hij lid der NSB was geworden, was het beter gegaan, omdat verscheidene NSB-ers klant waren geworden.
President: “Als ik het dossier zo bekijk, dan blijkt dat u de hele oorlog door aan de zijde van de vijand stond en overal aan hebt meegedaan”.
“Ik erken fout te zijn geweest”, besloot verdachte. Uit het kamp kwamen goede rapporten en zelfs is er een advies om t.H al dan niet voorwaardelijk in vrijheid te stellen.
“Daarvoor voel ik niet veel, want u hebt erge dingen gedaan, al was u niet de ergerlijkste landwachter” vond de President.
De Procureur-Fiscaal zeide dat t.H. als landwachter ongunstig bekend stond, al dee t.H. niet mee aan de mishandelingen e.d.
Toch nam hij ook deel aan het terroriseren van medemensen en arrestaties.
Acht jaar Rijkswerkinrichting met aftrek van het voorarrest was de eis.
Mr. Schadd uit Arnhem, die t.H. verdedigde vroeg een milder oordeel. Dit was geen “zware” landwachter, zoals de proc.-fiscaal verdachte schetste. Pl. wees er op, dat enige kornuiten van t.H. voor de Tribunalen terecht hebben gestaan -B. b.v.kreeg 4 jaar – en was van mening dat een zekere willekeurigheid kenbaar wordt bij de verdeling van landwachters over Hof en Tribunaal.
Over twee weken zal het Hof sententie doen. Blz.345
Walter Lodewijk
Geboren: 29-04-1902 Arnhem
Getrouwd: 15-02-1930 Renkum
Overleden: 11-12-1954 Winterswijk
Beruchte duo van Kooten-Peters (knipsels, 326)
Handlanger door dik en dun
Eis: 8 jaar gevangenisstraf
Op 4 Februari 1943 stond de uit Arnhem geboortige W.v.K. , op het evacuatiebureau in het gemeentehuis van Winterswijk de orde te bewaren. Hij was niet zo erg best te spreken. Stalingrad was pas gevallen en voor iemand die met hart en ziel, handlanger van de vijand was geworden, wat dat nu niet bepaald opwekkend nieuws.
Van K. vond dan ook, dat er alle reden was voor rouw, zoals officieel van Berlijn uit bevolen was.
De hoofdonderwijzer, de heer J.B.Wilterdink, op bezoek op het evacuatiebureau, rouwde ook. Maar op zijn manier.
Hij streek zich lachend met de hand langs de kin en sprak tot de overige bezoekers, op meesmuilende toon: ‘We moeten rouwen, he!’
Dit gebrek aan medeleven was te veel voor v.K.
Hij stelde zich meteen in verbinding met de burgemeester, dr. Bos, en hoewel deze thans ontkende, was het gevolg toch, dat de heer Wilterdink door diens of door toedoen van corpschef Feberwee, werd opgepakt en naar Vught en Dachau overgebracht, waar hij eerst na 28 maanden door de Amerikanen uit de gevangenschap werd bevrijd.
“Een echte brute moffenknecht, dat was je”, zegt de president van het Bijzonder Gerechtshof te Arnhem, tot v.K.
“Een actieve landverrader, bereid, om alles was de vijand van hem verlangde, te doen”., vulde de procureur-fiscaal dit weinig vleiende oordeel aan.
En dit oordeel was allerminst op losse schroeven gebaseerd. Eens hoorde hij een jongen het wijsje “die kleine schildersjongen” op zijn mondharmonica spelen. Hij nam het kind terstond zijn speeltuig af.
“Toen hij mijn oudste zoon, die was ondergedoken, niet kon vinden, arresteerde hij mij en mijn jongste zoon”, vertelde de heer L.Gijsbers, als getuige.
Deze jongste zoon was 15 jaar. Als gevolg van deze arrestatie heeft het kind 23 weken in het ziekenhuis gelegen en ondervindt het nu nog de gevolgen ener hartvergroting, welke de jongen elke lichamelijke inspanning belet.
De landbouwer Esselink kon zijn persoonsbewijs niet snel genoeg tonen. Hij werd met een gummiknuppel afgeranseld, en moest drie dagen het bed in.
En passant bracht v.K. van deze controle-bezoeken in het kader van de arbeidsinzet, spek, worst, ook een fiets mee.
Soms waren er drinkgelagen met Duitse vrouwen.
Alles even fraai en verheffend…..
Ik vraag acht jaar, zegt de procureur-fiscaal, met aftrek en ontzetting uit de kiesrechten voor ’t leven. (blz.357)
Geboren:06-08-1904 Winterswijk
Overleden:
Landwachter
Gasthuisstraat 7
Beruchte duo van Kooten-Peters (knipsels, 326)
21 MEI 1948
Thans 6 jaar voor P.
Het Tribunaal te Zutphen behandelde woensdagmiddag wederom zaken op welker eerste uitspraak het fiat executie geweigerd werd.
Als eerste stond terecht de Winterswijkse fabrieksarbeider G.P., die indertijd veroordeeld was tot 5 1/2 jaar internering. P. had in de bezettingsjaren belangrijke bijdragen geleverd aan de Duitse bezetters. o.a. had hij vrijwillig in Duitsland gewerkt en als landwachter deel genomen aan huiszoekingen en arrestaties.
Dat hij hierbij niet altijd zachtzinnig te werk was gegaan bleek o.a. uit het feit, dat hij zijn arrestanten geschopt en geslagen had.
Tijdens de zitting werd hoofdzakelijk aandacht geschonken aan de kwestie of P. geschoten zou hebben op een aantal onderduikers. P. zelf ontkende dit ten stelligste doch hiertegenover stond o.a. een verklaring van Tilleman Sr., die verklaarde dat P. wel geschoten zou hebben.
Het Tribunaal achtte het feit bewezen en verlengde de internering met een half jaar, zodat P. thans eerst op 7 mei 1951 in vrijheid gesteld zal worden. (blz.358)