Verhalen door mij verteld op facebook Oudwinterswijk 1940-1945.
Ik wil ze niet verloren laten gaan.

22 maart 2020

75 jaar geleden:
Blijft het bij ons vandaag rustig, wil niet zeggen dat de geallieerden ook een rustdag hebben. In tegendeel.
We horen het gedonder in de verte en vandaag is de dag dat het hier ‘de bekende papiersnippertjes regent’ uit Bocholt.
Op de 22. Maart 1945 was de zwaarste bomaanslag op Bocholt. Binnen slechts een paar minuten (tussen 14: 10-horloge en 14: 35-horloge) vielen door 600-Britse piloten rond 2000-luchtmijnen en explosieve bommen op Bocholt.
85% van Bocholt werd vernield.
Velen geloofden dat nu de laatste minuut van hun leven geslagen had.. Het was beven, er werd gehuild en gebeden.
Als het na minutenlang van oorverdovende explosies weer stil wordt, komen de Bocholtse inwoners uit het puin weer te voorschijn. Sommigen konden nog enkele bezittingen redden.
Er ontstond een massale uittocht van de bewoners. De daklozen en al de anderen vluchtten naar de omliggende agrarische gemeenschappen.
De meesten brachten de eerste nacht door in het bos of in de openlucht.
De vele gewonden werden waarschijnlijk nooit geteld.
Sommigen van hen werden naar het bos “hospital”gebracht, welke in februari 1945 al was opgericht als alternatieve locatie voor het ziekenhuis.
De kamers in de barakken waren niet toereikend voor opvang en bedden en stoelen werden zelfs buiten geplaatst.
Zelfs ook in de vrije natuur en in de schuilkelders werden ze verpleegd.
Het dodental was relatief laag, omdat weken er voor velen geevacueerd waren naar Oost-Westfalen en Sauerland. Vooral moeders en kinderen,
Sommige bewoners namen onderdak bij familieleden en kennissen in de omliggende boerengemeenschappen.
Van 22 tot 24 maart 1945 zijn door de vele luchtaanvallen en artilleriebeschietingen 341 mensen omgekomen.
Woningen, ziekenhuizen, scholen, kerken, openbare gebouwen, commerciële gebouwen en fabrieken zagen er uit als 1 groot slagveld.

21 maart 2020

De verdiensten in de oorlog moeten voor zowel Piet als Heleen Kuipers als even groot worden beoordeeld.
‘Hoewel moeder’, aldus zoon Piet Kuipers jr., ‘als tante Riek alle naam en eer kreeg en die zeker ook verdient, moeten we de activiteiten van onze vader niet vergeten.
Eppo Kuipers, 1988

02 maart 2020

75 jaar geleden………………
Al is het hier momenteel rustig, in Varsseveld heeft zich vanmorgen een vreselijk drama afgespeeld,
46 verzetsmensen uit de Kruisberg gevangenis uit Doetinchem zijn hier vanmorgen gefusilleerd, als wraak van de aanslag van de Aaltense verzetsgroep De Bark op 4 Duitse Fallschirmjäger (elite-troepen van de Wehrmacht) in de nacht van 25 op 26 februari in Dinxperlo.

De 46 van Rademakershoek

26 februari 2020

Stroeslaan Hilversum Verzetstrijdersbuurt
Vernoemd naar Jan Stroes, verzetstrijder, lid LO.
Geboren:14 februari 1902 te Winterswijk.
Jan Stroes ( 1902 Winterswijk-1948 Hilversum)
Gedenksteen: Stadhuis Hilversum
Ouders: Karel Jan Stroes en Adeline Johanna Dulfer

23 februari 2020

09 oktober 1943:
A.A.Mussert, Parochiehuis Winterswijk
‘God heeft nog bijtijds aan Europa het Nationaal-Socialisme en Adolf Hitler geschonken, opdat Europa kan voortleven’
A.A.Mussert, geexecuteerd 07 mei 1946 oorlogsmisdaden.

22 februari 2020

31 maart 1945:
‘Hulzer Willem’
‘Ik had al meer dan honderd sigaretten verzameld. Een uur nadat ik m’n eerste Tommy had gezien, stond ik al over te geven, helemaal misselijk van het roken’

19 februari 2020

Samen met je ouders wordt je als baby gearresteerd bij een razzia in Amsterdam om afgevoerd te worden naar Westerbork.
Malia Maas moet als jonge moeder snel beslissen of de baby mee of snel in iemands armen te drukken en hopen op een goede afloop en een later weerzien.
De baby is in goede handen gedrukt en weet als Theodora van Veen de oorlog te overleven.
Echter haar ouders heeft ze nooit leren kennen.
De naam v.d. baby was Lena Salomons (1942-2010).
Haar ouders waren Salomon Salomons en Malia Maas (geb.Winterswijk)
Beide direct afgevoerd en vermoord in 1942 te Auschwitz

13 februari 2020

Hoe is de deportatie van de Joodse gemeenschap gegaan in Winterswijk?
Ben bezig om dit geheel in de kaart te brengen.
8 januari 1941 zijn er in Winterswijk 245 Joodse inwoners, waarvan enkelen zich sinds 1936 in Winterswijk hebben gevestigd. Verder waren er 42 vluchtelingen uit Duitsland.
287 in totaal.
Ja, door deze registratie wist de bezetter precies hoeveel Joden hier woonden of schuilden.
Oktober 1941 was er in Twente een aanslag op de bezetter en direct werden er razzia’s in de gehele regio gehouden, waarbij 6 Winterswijkse Joodse inwoners werden opgepakt. Ze zochten er eigenlijk 33, maar velen waren ondergedoken op dat moment.
Daarna bleef het lang rustig. Tot in de tweede helft van 1942.
Joodse inwoners moesten zich melden in Vught, met achterlating van hun goederen en huisraad. ‘Een terugkeer werd verwacht’.
Veel Joodse inwoners hadden er geen geloof in en velen doken onder (o.a. Korenburgerveen).
Anderen elders in het land, velen zochten een veilig heenkomen. Ook Joodse inwoners die zich melden in Vught.
Anderen werden weer opgehaald aan huis.
Inmiddels kon je stellen dat de Joodse gemeenschap tot meer dan de helft geslonken was.
Begin voorjaar 1943, moest het nog sneller: 1 april moest Winterswijk ‘Juden Frei’ zijn.
Op 13 april 1943 meldt Burgemeester Bos dat het gelukt was.
Velen gingen ‘vrijwillig’ naar Vught, anderen werden door Duitse overvalwagens opgehaald.
In slechts 6 maanden tijd: IEDEREEN WEG

Bij de deportatie zijn in enkele gevallen Wint.politie-agenten gebruikt, maar bijna was het overal de SD uit Arnhem .
Ook zou je kunnen denken van: NSB-ers dan, wat deden die?
Die zijn er in zijn geheel niet bij betrokken geweest.
Je kunt het haast zien als: ‘De bezetter tegen de Joden’.

Veel Joodse inwoners waren ook sinds 1941 gevlucht richting westen, maar werden daar alsnog opgepakt.
Ook een Joodse Winterswijker, die direct na de inval zelfmoord pleegde in Den Haag. Hij zag het niet meer zitten .

Oudere ‘kinderen’ (20-30 jaar) , probeerden indien niet gebonden onder te duiken, waar dan ook.

Jonge gezinnen met kleine kinderen en vooral bejaarden hadden weinig keus en melden zichzelf in Vught.

Met het in kaart brengen heb ik nog een mega klus, want echt vanaf 1940 ‘vliegen ze alle kanten op’ , in de hoop van een veilig heen komen.

Echter weinigen is dit gelukt. Van de 245 oorspronkelijke bewoners, wisten er 40 door onderduik terug te komen.
Ook de 42 vluchtelingen, wie hadden gehoopt hier een veilig heenkomen gevonden te hebben, kwamen niet terug.
Zwaar getraumatiseerd en wachtend op wie er nog meer terug zouden komen……………………..maar het bleef stil.

In Winterswijk fluisterden velen, ‘Het zal toch niet?’
Die verhalen die nu de ronde gaan…………………
De Endlösung der Juden had werkelijk plaats gevonden.

13 februari 2020

Voor geinteresseerden………..
Een monoloog, gespeeld op de Maliebaan.
Uitgezonden door de NOS in 2016.
Aartsbisschop Johannes de Jong biedt verzet aan de bezetter.
De bezetter wil in de nacht van 2 op 3 augustus verbieden dat een brief de volgende dag, zondag wordt voorgelezen in alle de katholieke kerken.
Aartsbisschop Johannes de Jong doet dit echter niet en laat toch de brief voor lezen in alle katholieke kerken.
De aartsbisschop verwacht wraak.
Maar doen ze dat op de aartsbisschop zelf? Nee, niet zo verstandig. Beter zijn medewerkers te transporteren.
Juist ja, Johan (Gerhard) Drübers.
Geboren:12-03-1888 te Winterswijk
Overleden:07-04-1942 te Oranienburg
Ook 31 maart mag zijn naam gezien worden.
‘Opdat zij niet vergeten worden’

12 februari 2020

Abraham Gans 78 en Emma Gans 77 , Stationsstraat 6 zijn ‘familie-rijk’.
Hadden zij 1 kindje vroegtijdig verloren, drie zonen hebben ze.
Alexander, Josef en Harry Gans

Alexander (45) is getrouwd met Sidonia (43) en hebben 2 kinderen: Judith,16 en Karel 12.

Josef (40) is getrouwd met Martha (35) en zij hebben 4 gezonde kindertjes: Abraham 9 jaar, Louise 7 jaar, Emma 5 jaar en Harry bijna 1 jaar.

Harry, de laatste zoon is niet getrouwd en heeft geen kinderen.

Abraham’s broers wonen hier ook:
Jacob(62) getrouwd met Charlotte (61).
Zij hebben een dochter Antje Annelize (30), getrouwd met Michel (45). Samen twee kindjes Leo 2 jaar, Charlotte 1 jaar.

En dan nog een broer Maurits(58), getrouwd met Bella (51).
Zij hebben 1 zoon Alexander, 25 jaar.

Josef Gans kwam op zondag 11 april 1943 bij slager Wassink om afscheid te nemen en slager Wassink zei tegen Josef:
‘Meld je niet!’
Josef antwoordde:
‘Ach Willem, ze zullen toch ook nog niet iedere Jood kapot maken?’

Willem, heeft wel gelijk gekregen. IEDERE JOOD
Geen een Gans is terug gekomen.
ECHT NIEMAND MEER OVER

10 februari 2020

Saul Braunhut (30jr.-1940) had sinds 1936 een klein kruidenierswinkeltje naast Wevers, Misterstraat 3.
Daar woonde hij samen met zijn vrouw Eva (39).
Zij kregen 2 zoons, Matisjahu (1936) en Abraham (1938)
In 1941 moesten zij de winkel sluiten en gingen wonen bij de Fam.Fuldauer aan de Vredenseweg.

10 april 1943 was er een grote razzia door de S.D. en 20 Joodse inwoners werden gelijktijdig opgepakt, waaronder de fam.Braunhut.

2 juli 1943 worden mevrouw Braunhut en haar beide zoontjes van 7 en 5 vermoord in Sobibor.
Wonder boven wonder weet Saul de kampen te overleven en komt op 23 juni 1945 terug in de Misterstraat 3.

Mevr. Wevers, eerste echtgenote van Tobias leeft nog steeds en en dochter Saskia, waar ik contact mee heb, stuurt mij het volgende vanmorgen op:

Saul had een winkeltje met kaas en melk naast ons, toen Misterstraat 3. De woning was aan de achterkant. Na de oorlog, ongeveer juni 1945, kwam Saul terug uit een concentratiekamp, maar helaas zonder vrouw en twee zoons. Zijn woning was bewoond. Mijn grootmoeder, Jo Wevers-Breekveldt [1887-1969] heeft hem opgevangen en voor twee weken een bed gegeven in een badkamer – boven de winkel Misterstraat 1. Oma zorgde ervoor, dat Sam weer in het huis kon en opnieuw starten met zijn winkeltje. Het lukte niet erg; melkproducten waren vlak na 1945 moeilijk verkrijgbaar. Saul deed onderzoek naar overgebleven familie en vond zijn nicht Bertha. Om met haar te trouwen had hij toestemming nodig van de koningin.
Na ongeveer een half jaar vertrokken ze naar Israel.

Mijn vader Tobias [1919-1994] werd in 1942 opgepakt in Den Haag en te werk gesteld in Hamburg bij Optiek Ruhnke. Daar ontmoette hij mijn moeder, Ruth Tenne [1924- ].
Zij kwamen in mei 1945 met baby Joyce naar Winterswijk en kregen een kamertje zonder daglicht, achter de winkel.

Een paar weken later kwam Saul. Mijn duitse moeder verwachtte op zijn minst een hatelijke blik van Saul in haar richting, gezien zijn ervaringen.
Nooit ! Geen lelijk woord – steeds vriendelijk en beleefd.
Zo geweldig mooi en wonderbaarlijk vindt ze dat tot op vandaag [9 februari 2020].

11 februari 2020

De Jood Frits Elzas was geboren in 1914 Winterswijk.
Zijn vader had een leerlooierij Meddosestraat 66.
Het ging het bedrijf goed en het werd overgebracht naar Utrecht. Nu N.V.Ledermaatschappij, voorheen J.Elzas.
Frits werd de gemachtigde en woonde in een luxe-appartement aan de Maliebaan.
Maar ja, de oorlog veranderde alles. Een bedrijf mocht niet meer. Toch wilde Frits wat blijven doen, evenals zijn vader.
Frits wilde wel door als onder-voorzitter voor de Joodse raad werken en ook zijn vader werkte hiervoor.
Beide nog niet wetende dat de bezetter deze raad had bedoeld om de Joodse gemeenschap geheel uit de samenleving te verwijderen.
Frits kwam hierdoor met de verschrikkelijke jodenjager Jan Smorrenburg (bijnaam Schrik van Utrecht) in contact.
Als ze elkaar begroetten was het:
‘Zo rotjood’ en Frits antwoordde: Zo,vuile landverrader’
Jan Smorrenburg was een echte Riphagen.
Gek op geld. Toch deed Frits zaken met hem. Frits bood geld om zoveel mogelijk Joden uit handen v.d. bezetter te houden.
Jan Smorrenburg werd in 1943 gearresteerd door de bezetter, wegens buitgemaakte spullen en ook door niet alle Joden af te leveren. Straf: 6 maanden. Daarna kon hij weer aan het werk.
Met Frits liep het slechter af. Vermoord dec.1944,Tjechowitz.

Google maar eens op Jan Smorrenburg en Frits Elzas.
Je kunt daar echt een film over maken .
De NOS heeft in 2016 hier een Malibaanmonoloog van uitgezonden welke online te bekijken is.

07 februari 2020

G.J te Strake is boos en laat zich even gaan…….
‘Ze moesten alle N.S.B.-ers ophangen’
Oei, G.J.te Strake, is dat wel slim dat je dat in het openbaar zegt in 1943?
Eis: Veroordeeld: f 15,- of 15 dagen hechtenis
Te Strake krijgt later nog veel meer problemen met de bezetter.

05 februari 2020

Als er overleg plaats vond in het huis van ‘Tante Riek’ aan de Willinkstraat, stonden er vaak veel fietsen in de steeg.
Van wie waren die o.a.?
HERMAN HEMINK (L.B.) en BAREND KRUISSELBRINK (R.B.)
(Verzorgen onderduikers, bonkaarten, Joden en contact met de K.P)
ADRIAAN KAPPERS (L.O.)
Plaatselijk leider, contactman distributiekantoor en financien.
H.A.STROES: (R.O)
Toegevoegd aan eerst genoemden en O.D., onderduikers.
En ook nog:
J.JANSEN: Contactman N.S.F.
W.LELIEVELD: Contactman Rooms-Katholieken.
Geen kleine jongens, maar echte mannen die keihard verzet boden

03 februari 2020

Hoe moet je een burgemeester in oorlogstijd zien en wat had hij te vertellen?
De Duitsers deden dat heel slim. Een plaatselijke vooral bekend persoon waarvan verondersteld was dat hij nazi-gezind was werd als burgemeester benoemd.
Niet in ieder dorp of stad lukte dat echter.
In Winterswijk voelde zeker Dr.Bos hier wel voor. Eindelijk kon hij laten zien dat hij de juiste burgemeester was voor ‘zijn’ bevolking. Maar Dr.Bos had niet in de gaten dat hij uitsluitend een marionet werd van de Duitse bezetter. De werkelijke baas was de Ortskommandant. Schaffeld. Wat Schaffeld wilde diende te gebeuren en Dr.Bos had niets anders dan te luisteren en uit te voeren.
Heel slim gespeeld. Doen alsof de plaatselijke burgervader de baas was maar in werkelijkheid de man (Schaffeld) hier achter.
En in iedere plaats verschilde het hoe een burgemeester luisterde naar de Ortskommandant. De burgemeester van Aalten en Doetinchem luisterden slecht en probeerden er hun anti-nazi draai eraan te geven, de burgemeester van Lichtenvoorde (geen lichtenvoordenaar) was zelf heel fanatiek nazi-man en Dr.Bos luisterde ook veel te goed naar de wensen van Schaffeld.
O, wat was hij trots dat hij burgemeester werd. En het Duitse Rijk mocht van hem komen.
Veel te weinig gedaan ter bescherming van de plaatselijke Joodse bevolking. Een enkeling heeft hij geholpen (en zag dus dat dit nodig was), maar plm.97% heeft hij gewoon aan zijn lot over gelaten.
Ook bij de bescherming van plaatselijke verzetsmensen heeft hij veel te weinig gedaan.
Ja, in 1942 en begin 1943 was hij een echte NSB-er, die de Duitsers graag ter wille was.
Tweede helft 1943 werd hij, doordat hij zag dat hij de verkeerde kant had gekozen, milder, maar bleef toch vaak braaf de wensen van Schaffeld uitvoeren.
Een echter marionet, die in de ogen van de bezetter, braaf zijn taken uitvoerde.

Een cijfer gevende over hun functioneren in oorlogstijd (om u een indruk te geven hoe ik erover denk):
Burgemeester Aalten en Doetinchem een 6 (durfden wel)
Burgemeester Winterswijk. max.een 2 (durfde eigenlijk niets en valt veel te verwijten)
Burgemeester Lichtenvoorde een dikke 0.(maakte zelfs jacht op Joden)
(Lichtenvoorde zelf was ‘compleet’ anti-nazi.)

02 februari 2020

Wie is toch die ‘huishoudster’ in dienst van Jean Francois Velle? Het intrigreerd mij mateloos. Was het wel zelfmoord of was het moord?
Waarom heeft hij een ‘huisdhoudster’ met Joodse voorouders?
Daar ben ik inmiddels achter.
Gesina Trompetter, zo heette zij, kwam uit de Joodse buurt uit Amsterdam. Roompotstraat 17-II . Ook Velle’s woonplaats.
Is zij de ‘illegaal werkster’ in zijn veroordeling, vraag ik mij dan af.
Mijn zoektocht gaat zeker door.
————————————————-
Jean Francois Velle Gerecht
25 MAART 1949, Nieuwe Winterswijkse Courant
De beruchte oud-politie-inspecteur van Winterswijk J.F.Velle zal op dinsdag 5 april berecht worden.
Op dinsdag 5 april a.s. zal de vroegere corpschef van politie te Winterswijk, Jean Francois Velle, thans gedetineerd in de strafgevangenis te Arnhem door het Bijzonder Gerechtshof te Zutphen berecht worden.

Velle, die na zijn arrestatie na de bevrijding meerdere malen wist te ontvluchten uit zijn gevangenisschap, heeft in de bezettingstijd ontzaglijk veel kwaad gesticht, niet alleen in de gehele Achterhoek, doch zelfs in het gehele land, waartoe hij volop gelegenheid kreeg, doordat hij enige tijd bij de politie te Amsterdam werd gedetacheerd bij de afdeling Opsprong en Documentatie. Zijn functie als Duitse dienstknecht wist hij ten volle bot te vieren.

Velle’s gedragingen of liever gezegd misdragingen, welke in hoofdzaak bestaan uit het arresteren of laten arresteren van een groot aantal Joden, Jehova’s getuigen, communisten, kortom allen die de Duitse zaak in mindere of meerdere mate saboteerden of als Duits vijandig werden beschouwd, zijn door de Procureur-Fiscaal in de brede omschreven in een dagvaarding, welke de respectabele lengte van ongeveer 1 meter heeft.
Velle bediende zich van de gemeenste methode en wist o.m. een illegaal werkster, die gepakt was, zover te krijgen, dat zij zich in zijn dienst onder dwang ging lenen voor verraadster in dienst der Duitsers.
Dat Velle zich bij de verhooren aan mishandelingen schuldig maakte, om daardoor een verklaring in zijn geest los te krijgen, behoeft geen nadere beschrijving.

Velle wist bovendien op listige wijze grote sommen geld los te krijgen van zijn arrestanten, onder de belofte, dat hij weer zou zorgen, dat ze vrijgelaten zouden worden, om ze dan achter hun rug toch weer in handen van zijn Duitse meester te stellen.
Niet minder dan achttien getuigen zullen een verklaring voor het Hof afleggen over Velle’s doen en laten in de bezettingstijd.
Het is begrijpelijk, dat talloze landgenoten, speciaal ook uit de gehele Achterhoek, die “contact” met deze NSB-er hebben gehad, benieuwd zijn, welke straf aan deze Duitse dienstknecht zal worden opgelegd.
Als toegevoegd verdediger zal optreden den Mr.Nolet te Arnhem.

J.F.Velle tot twintig jaar veroordeeld
13 april 1949, Nieuwe Winterswijkse Courant

Te ondergaan in Rijkswerkinrichting
Het Bijzonder Gerechtshof te Zutphen heeft uitspraak gedaan in de zaak Jean Francois Velle, voormalig opperchef van politie te Winterswijk, die het tot opperluitenant wist te brengen, en die vorige week terecht stond voor zijn wangedrag tijdens de bezetting.
Velle werd veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf zonder aftrek, te ondergaan in een Rijkswerkinrichting, met ontzetting uit de beide kiesrechten en ontzetting van het recht, om ooit weer bij de Nederlandse Politie te mogen dienen.
In de jaren ’60 heeft hij met zijn nieuwe vrouw (zijn bewaakster in de gevangenis) alweer in schildersbedrijfje in Amsterdam.
In 1973 is hij overleden.

30 januari 2020

Ja, Velle was niet alleen een Jodenjager en verzetsmensenjager, maar ook een vrouwenjager en drank mocht hij ook.
Ook in Winterswijk. Thuis op het Weurden, Velle was 39, had hij ook een ‘huishoudster’ uit Amsterdam. Gesiena T.
Tien jaar jonger.
Maar wat gebeurde er?
Mevr.Velle ging er vandoor, want zij was de escapades van haar man zat.
En toen gebeurde het…………….
Velle heeft zijn huishoudster gezegd, dat zij weg moest, ‘want hij wilde zijn vrouw weer terug’. En wat deed de huishoudster toen? Ze ‘pleegde zelfmoord’ ?? met een pistool in zijn kantoor.
Velle haalde er een onderdaner bij (die ook alleen maar te luisteren had) en vertelde van de ‘zelfmoord’.
De volgende dag direct ook aangifte van gedaan bij de gemeente-archief en het boek kon dicht…………………………
In Winterswijk werd met gemengde gevoelens hiervan kennis genomen en laat ik nu die gevoelens toch ook hebben.

27 januari 2020

27 januari 1945 – Het einde van Auschwitz
Op 27 januari 1945 trokken de eerste troepen van het Rode Leger het kamp binnen.Ze vonden ongeveer 7500 uitgeputte en doodzieke gevangenen.De soldaten werden als bevrijders onthaald door de overgebleven gevangenen. Naast de vele duizenden uitgeputte en zieke achterblijvers vonden ze in de opslagplaatsen meer dan één miljoen tenues en kostuums, 7000 kilogram vrouwenhaar en duizenden schoenen. Bij de bevrijding van de stad en de diverse kampen van Auschwitz kwamen 230 Russische soldaten om het leven.Na de oorlog hielden de Russen en Polen nog tot midden 1948 vele duizenden voornamelijk Duitse en Ukrainse militairen, maar ook burgers gevangen in het stamlager, en het merendeel hiervan is afgevoerd naar de Goelag.

Medische eenheden van het Rode Leger gaven in Auschwitz eerste hulp. Er werden twee veldhospitalen ingericht. Veel Poolse gevangenen uit de stad en de omgeving van Auschwitz, maar ook uit andere delen van het land, kwamen eveneens hulp bieden. De meesten van hen behoorden tot het Poolse Rode Kruis. Begin februari richtte het Poolse Rode Kruis het kampziekenhuis op. Meer dan 4500 ex-gevangenen uit meer dan twintig landen werden geholpen in dit ziekenhuis of in de veldhospitalen van het Rode Leger. De meesten van hen waren bedlegerig. Onder de gevangenen waren meer dan vierhonderd kinderen.

Honderden vuile, bedlegerige patiënten werden van hun bed gehaald en naar schone ruimtes gebracht. De ex-gevangenen kregen een aangepaste hoeveelheid eten, die langzaam werd opgevoerd tot een normale hoeveelheid. Enkele weken na de bevrijding waren er nog altijd patiënten die het brood onder hun matras verstopten, in de veronderstelling dat het elke dag afgelopen kon zijn met de maaltijden. Ex-gevangenen die in relatief goede conditie waren, verlieten direct na de bevrijding het kamp. De meeste patiënten in het ziekenhuis verlieten deze plaats na drie à vier maanden. Het grootste deel van de kinderen verliet Auschwitz in groepen in februari en maart 1945. De meesten gingen naar kindertehuizen of andere instanties. Slechts enkelen werden met hun ouders herenigd.
Bron:wikipedia

25 januari 2020

Daar moet toch eigenlijk een plaquette van komen in het oude Raadhuis………..
Ja, zo zit ik te denken. Echt wel. Willen wij de geschiedenis door vertellen, dan zeker van deze man.
In de raadsvergadering, augustus 1940, we zijn een paar maanden nu bezet, wordt hij hartelijk bedankt voor zijn werkzaamheden al die jaren en moge het hem elders goed gaan….. Dhr. Beyers wordt aangenomen als nieuw raadslid.

‘Thats it’ en nooit, natuurlijk ook de oorlogsjaren, hebben wij nooit meer over hem gesproken. ‘Weg is weg’.

Over wie hebben wij het?
Een man, een hartstochtelijk socialist, die hier voor stond.
Vanaf 1919 in de raad, in de Provinciale Staten en 8 jaar wethouder.
Betrokken bij commissie’s van bijstand, aanleg van wegen, het zwembad, zuiveringsinstallatie, slachthuis, Badhuis, gasbedrijf, destructor, directeur Cooperatie’s en veel veel meer.
Geen gemakkelijke man, maar wel een die zich met hart en ziel gaf voor het socialisme in Winterswijk.
20 jaar in de Winterswijkse politiek, maar al snel na de inval moest hij er vandoor, want ook hij werd gezocht door de bezetter…..
Hij vertrok, na een waarschuwing, snel naar Amsterdam met zijn vrouw en dochter en hoopte daar in de massa te kunnen onderduiken. Keurig stuurde hij nog een brief naar de burgemeester met de mededeling dat hij vertrokken was en bedankte als raadslid.

In augustus 1940 wordt hij in de raad nog ‘even vriendelijk bedankt’
In 1942, wordt hij er in Amsterdam samen met zijn vrouw en dochter toch tussen uitgepikt, afgevoerd naar Westerbork en Auschwitz, waar zij in september 1942 zijn vermoord.
Van mij mag er een plaquette in het oude Raadhuis:
ARON VAN DAM
RAADSLID-WETHOUDER
1919-1940

19 januari 2020

Gaf Burgemeester Bos in april 1943 aan Arnhem door dat:
‘De verwijdering van de Joden uit deze gemeente is regelmatig verlopen en stoornissen of moeilijkheden hebben zich niet voorgedaan’.
Dit was niet helemaal het geval.

De familie van Gelder had hij gewaarschuwd onder te duiken, wat zij ook deden in Meddo bij de fam.BENT en de fam.STORTELERS. Zij hebben de oorlog overleeft.

Echter nog in 1944, op 28 februari 1944, Dr. bos had al de arrestatie beveelt van de fam.Gans, wordt op de Groenloseweg bij de fam.PLEKENPOL (i.s.m. A.G.DE WAAL) een inval gedaan, na verraad.
Daarbij wordt de fam.Gans (3) en een ondergedoken Joods echtpaar uit Amsterdam gearresteerd, overgebracht naar Westerbork en vermoord te Auschwitz.
Ook Plekenpol en de Waal werden gearresteerd en overgebracht naar Arnhem voor hun straf.

Dezelfde dag, 28 februari 1944, wordt er ook een inval gedaan bij de fam.GRUTTERINK in de Wierengastraat op zoek naar het dochtertje van de fam.Gans, echter wordt zij hier niet aangetroffen.

Op 2 maart 1944 wordt door de Duitsers een inval gedaan bij de fam. KAPPERS aan de Scholtenenk, opnieuw op zoek naar Serry Gans. Zij mag zich nog omkleden, maar wist via haar kamer en een afdakje in het donker te verdwijnen. Via allerlei omzwervingen kwam zij in Eibergen terecht en heeft de oorlog overleeft.

16 januari 2020

Wat is de deportatie van het Joodse deel van de Winterswijkse bevolking razendsnel gegaan.

Waren er bij een eerste razzia in oktober 1941, waarbij er 33 gevangen genomen moesten worden, 6 gearresteerd, die al vrij snel daarna omkwamen in Mauthausen.

In najaar 1942 gaat het helemaal fout.
De vrijheden van de Joodse bevolking werden steeds meer beperkt en ze kwamen steeds verder in het nauw.

Eind augustus, september, oktober 1942 duiken veel Joodse gezinnen onder (o.a.Korenburgerveen), maar vanaf november 1942 gaat het helemaal fout.

Heel veel Joodse gezinnen worden opgepakt of moesten verplicht vertrekken naar Vught. Vele huizen moesten verlaten worden. Duitse overvalswagens die diverse gezinnen komen ophalen.
Vaders, moeders, oma’s, opa’s, heel veel kleine kinderen, tot baby’s aan toe en gevluchte Joden uit Duitsland

27 november gaat het ook fout in het Korenburgerveen en ook deze gezinnen worden afgevoerd naar Westerbork.

Begin 1943 wordt landelijk bekend gemaakt dat in 8 provincie’s, waaronder Gelderland het verblijf van Joden verboden is en een ieder zich moet melden in Vught.
Hulp door andere Nederlanders aan Joden wordt bestraft met concentratiekamp.

1 april 1943 brief uit Arnhem aan Winterswijk.
‘Of het vertrek van de Joden zonder stoornis is verlopen’
13 april 1943:
Burgemeester Bos:
‘Van de nog 99 verblijvende Joden zijn er 87 naar Vught gegaan, 3 zieken rechtstreeks naar Westerbork. 5 bevinden zich nog in Winterswijk’
( De 5 hadden nog uitstel-ook zij komen later om)
Dr.Bos:
‘De verwijdering van de Joden uit deze gemeente is regelmatig verlopen en stoornissen of moeilijkheden hebben zich niet voorgedaan’
In iets meer dan 6 maanden, alles weg……..

15 januari 2020

Leraar Egbert Wiechers wordt in 1942 op de HBS gearresteerd en krijgt drie maanden strafkamp Amersfoort en ontslag vanwege zijn anti-houding tegen de bezetter.
Hij wordt vervangen door A.Ch.Bijlsma uit Doetinchem.
Deze laat al vrij snel in de klas demonstratief duidelijk zijn rood,wit, blauwe manchetknopen zien met gevolg en dat zal Bos geweest moeten zijn, arrestatie door Sipo en ontslag oktober 1942.
Ja, en dan wil ik toch even weten waar hij later gebleven is nadien.
Roelf Oosting werkte in 1944 in Assen voor de LO- onderduikers van Tante Riek. Echter hij werd gezocht en vogelvrij verklaard en besloten werd september 1944 te wisselen met een medewerker van de LO- uit Doetinchem.
Jawel, A.Ch.Bijlsma, de man van de rood-wit-blauwe manchetknopen.
Albert vertrekt naar Assen en dient eerst daar door Roelf ingewerkt te worden.
Echter het was al te laat……………. beide werden gearresteerd en gefusilleerd op 18 september 1944.
Roelf is 33 jaar geworden en de man met de rood-wit,blauwe manchetknopen 27

09 januari 2020

Eenzaam verdwenen………….
Christiaan Veerman groeide op aan de Morgenzonweg bij zijn ouders. In 1919 is hij in Winterswijk getrouwd en vertrok naar Limburg naar de Staatsmijnen.
Daar hield hij zich in oorlogstijd fanatiek bezig in het verzet, met als gevolg dat hij werd opgepakt en naar het strafkamp Siegburg is gestuurd in Duitsland.
Bijna 4 jaar heeft hij daar ‘eenzaam’ vast gezeten, voor zijn verzetsdaden.

De bevrijding is daar in Winterswijk, maar nog steeds niets vernomen van Christiaan,
28 mei 1945, eindelijk bericht. Christiaan leeft niet meer.
Hij is omgekomen in Siegburg in januari 1945.
Wat zal en kan er met hem daar gebeurd zijn?
Een antwoord krijg je natuurlijk niet, alleen bericht.

Eens zoeken in Siegburg.
Dagboek aantekenen van een andere gevangene gevonden die daar ook in dezelfde periode gevangen zat.
———————————————————-
Tuchthuis Siegburg
28 Februari 1945
– Het is een schandaal.
Men is doodsbang in het revier te komen. Revier wil zeggen met 3, 4 man (drie of vier zieken) op een cel, stroozakken waar weet-ik-wie, die weet-ik-wat heeft gehad, opgeslapen heeft, luizen, wandluizen, weinig eten (geen Arbeitstoelage) een waterkruik van 3 liter voor 4 man! Een oude vieze kubel, geen papier. Revier wil zeggen een vuile stinkende cel. Hoe kan men hem schoonmaken, als men alle vier ziek is, als iedereen den heelen dag op z’n stroozak ligt.

Het stinkt want een, of twee man willen ’t raam dicht hebben … ventilatie is er nauwelijks … en de kubel…
Als er geen luizen zijn, komen ze er wel, één man zal toch wel een luisje ergens in een vergeten naadje van z’n hemd hebben … 1 luis in ’n hemdenaadje, tegen een koortsig lichaam, op een broeierige stroomatras gedurende een paar dagen – een week – is eitjes … kleine luisjes … wandelingen … ander hemd … ander lichaam.

Als je niet erg ziek bent, word je het wel.
De deur gaat open. Eten! Wie moet het aannemen, de een is te zwak, de ander heeft te veel koorts, de derde hoest zoo…
Maar achter die muur liggen de doodzieken onverzorgd in de kleine cellen
Dr. Hohn, die slechts 4 × per week komt kijken, Die nog nooit een cel betreden heeft. Als hij een zieke, een doodzieke wil zien, haalt men de zieke naar hem toe.
Een zieke man is een schadepost.
Een doode, is een man minder eten, en … men kan hem afvoeren uit de boeken.
————————————————
Ik krijg een idee, wat er met Christiaan gebeurd kan zijn.
‘Eenzaam in Siegburg, bijna vier jaar lang’.
En hij was zeer fanatiek in het verzet bij de Staatsmijnen.
In Geleen waar hij woonde is een straat naar hem vernoemd voor zijn verzetsdaden en ook staat hij er vermeldt op het Monument.
Opgegroeid als Winterswijkse jongen aan de Morgenzonweg 9-1
Erelijst van Gevallenen 1940-1945
In 1949 krijgt de familie de Sterbe-urkunde uit Siegburg

08 januari 2020

Soms val ik af en toe zelf nog in verbazing………
Gradus Kobus schopte al direct in 1933 tegen de Nazi’s aan. Hij probeerde heel Winterswijk wakker te schudden voor het Duitse gevaar. Vluchtende communisten en socialisteb uit Duitsland bood hij direct de helpende hand.
In 1934 wordt er een overval op zijn woning gepleegd. Kobus lijkt anti-nazi-propaganda materiaal te maken voor het Duitse verzet.
De Gestapo hield hem toen al scherp in de gaten en Kobus zijn naam stond op de zwarte lijst.
Gradus ging door al werd hij wel voorzichtiger.
Na de Duitse inval in mei 1940, werd de zwarte lijst er bij gepakt, van Nederlanders die gearresteerd moesten worden.
Gradus Kobus moest opgepakt worden en werd daarmee de eerste arrestant in Winterswijk.
25 juni 1941 werd hij gearresteerd en op 22 februari 1942 overlijdt hij in Neuengamme.

Henk Krosenbrink heeft een boek over hem geschreven als hommage voor zijn verzetsdaden.
Winterswijk heeft een straat naar hem vernoemd en ook zijn naam zal uiteraard komen op het nieuwe monument.
Gradus staat ook in het biografisch woordenboek van Gelderland. Een boek met korte biografieën van (overleden) mannen en vrouwen die op uiteenlopende manieren een rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de provincie Gelderland.

Nu even in excel zijn gegevens verwerken voor de statistieken m.b.t. tot de slachtoffers.
Naam? ingevuld. Leeftijd? ingevuld? Groep? verzet
Erelijst van Gevallenen? Ja, uiteraard…even checken……………..huhhhhhh…………..nog een keer checken……even op mijn hoofd krabben…….verbaasd…..
NIET OP ERELIJST VAN GEVALLENEN?…………… nee dus……
HEEL BIJZONDER ……………………

03 januari 2020

‘De Klokke dee neet terugge kwam’

Klokken in onz’ olden toren,
Zing i’j wèèr oew hoogste leed,
Nao d’ellende van den oorlog,
Den bi’jkans oew den dood an deed?

Jao, was ’t neet in dree-en-veertig,
Dat’s vijands klauw oew hadd’ umklemd?
Umme dree van oew wied weg te slöppene,
Tot den smeltdood veurbestemd?

Maor i’j bunt deen dans ontsprongene,
Twee tenminste ontkwammen èr lot,
In Tilburg hew-we ze wèèr-e-vonnene;
Bloos de jongste, dee was vot.

Van èèn hewwe nooit meer iets vernommene;
God mag weten, waor ze bleef;
Möggelek ligt ze knats vergruzeld
Onder ’t puun gunds van den dreef.
B.Stegeman