Morgen was ‘t zondag, maor gin gewone zondag.
Palmzondag was ‘t morgen.
Knelis en Willem wosten neet, wat dat eigeluk te betekenen hadde.
“Wat is dat?” vroog Knelis. “Dat is Palmpaosen”, zae mooder.
“Palmpoasen?” vroog Willem.
“Jao, dan krieg i’j ieders ‘n palmtak”, zae grootmooder.“
‘n Palmtak?” vroog Knelis.
“Jao”, zae grootmooder; “zo straks geet vader nao Brevoord umme gebak te halene en dan brech e metene de pielendekes met”.
“Pielendekes?” vroog Willem.“Jao en ‘n rad veur ieder”. “
‘n rad?” vroog Knelis.
‘t Wier veur de beide jonges hoo langer hoo onbegriepeluker.
Mooder lei ‘t eur endeluk is zo’n betjen uut.
Ho, wat zol dat morgen ‘n mooi spil worden.
Nao ‘t veeruurhollen, mos Jan, den oldern breur van de tweelinge, maor manges veur ieder ‘n mooi palmtak snien.
Knelis en Willem leepen met em nao de olde iemenhaege.
Hee zoch ‘n paar mooie täkkere uut en snee ze af.
De jonges mochten ze nao huus draegen. daor mosten de täkkere teggen de zied onder ‘t speegel ezat worden.
Zo; dat was dan ‘t begin.Knelis en Willem leepen mooder en grootmooder ovveral achternao, want ze hadden altied zodeur wat te praotene en te vraogene ovver Palmpaosen.

Grootmooder leern eur ok ‘t versken, dat ze mosten zingen at ze morgen het palmtak ronddroogen.
Mooder begin ‘t gevraogte van de jonges al haoste te vervelene. men zol der joo haoste dol van worden, zae ze.
As vader noo maor gauw in kwam met de pielendekes en de ra.
“Gaot maor is kieken op den diek, of e der al an kump”, zae mooder.
Knelis en Willem leepen nao buuten.
Nee, vader kwam nog neet.
Endeluk, endeluk – daor kwam vader in de veerte met den kroewagen anschoeven.
Knelis en Willem leepen em hard temeute.
Ze keken beide in den kroewagen, maor ze zaggen niks bezunders.
Net as anders op zaoterdagaovond lad der boor in en daarop den korf met de winkelware. maor misschien zatten daor de pielendekes en de ra ok wal bi’j in.
“Wo’j mi’j afhalen, jonges?” vroog vader.
“Jao”, zaen Knelis en Willen te gelieke.
“Da’s good”, zae vader.
“Hef vader pielendekes?” vroog Knelis.
Zit ze in den korf?” vroog Willem.
“Magge wi’j ze is zeen?” vroog Knelis.
“Zobol a’we in huus bunt”, zae vader.
Doo leepen de jonges vader hard veuruut en wosten van bli’j-schop neet hoo ze zich an zollen stellen.
Doo vader in was droog e de breu bedaard nao de kelder en zat den korf midden op de taofele.
Knelis en Willen konnen eur ongeduld haoste neet bedwingen en trempelden en wreven zich in de hande.
Grootmooder, mooder, vader en jan mosten der umme lachen.
Mooder dee den deksel van den korf en lei de winkelware waor ze heurden.
Helemaole onder in den korf……..
“Daor komt ze dan an”, zae mooder en haalden ne groten toete veur den dag.
De beide ra zatten der in.
“Kö’j dee opaeten?” vroog Willem.
“Jao, natuurlek”, zae mooder; “dee smaakt heel lekker”.
Noo kwam der ne nog grootere toete uut den korf.
En daor zatten de pielendekes in.
Knelis en Willen greulden der van, doo ze dee te zeene kregen.
Hé, wat mooie dinge.
Mooie, mooie pielekes wazzen ‘t, net as laevendige endenkuukskes, met ogen van krinten.“Noo mo we ok zo de palmtäkke maor klaor maken”, zae grootmooder.
“Maor eerste mot de jonges toch nao bedde”, zae mooder; “ze mot ok nog verheund worden”.
Knelis en Willem hadden ‘t leever ander ewild, maor as mooder wat bestelden, dan hoofden i’j neet te probeerne daor wat an te veranderne. Wat mooder zae, daor genk niks af.
Verlennen waeke hadde grootmooder Knelis e-wassene en verscheund en mooder Willem.
‘t Genk insverzet.
Dörrumme kreeg mooder vanaovond Knelis onderhanden en grootmooder Willem.
De jonges wazzen bezunder aardig en gezeggeluk; ze klaagden der neet ovver, dat eur de zeepe in de ogen beet en ze trokken neet terugge, as eur de naegels van de tene luk af-e-knipt wiern.
Doo ze klaor wazzen mosten ze nao bedde. Ze hadden ok eigeluk al wal luk slaop.
Maor ze bleven toch nog ne pooze stillekes wakker liggen, want ze wollen nog zo geerne zeen, dat grootmooder en mooder de palmtäkkere in odder maakten.
Mooder mos eerste op de daele nog luk wark af doon en grootmooder in de kökkene.
Wat duurn dat lange!
“Slaop i’j al?’ fluusterden Knelis nao een pooze.“Nee nog neet”, zae Willem; “ik hadde mi’j de ogen zo maor is efkes too daone.
Knelis dee de ziene ok is efkes too.
Effen later deen ze ze beide is weer los.
Zo ongemarkt veelen de ogen weer dichte. En ‘t wier al stiller en stiller.

Knelis sloog de ogen weer open. met verbazinge keek e de kökkene in. Wat?….Wat?
De zunne scheen joo helder deur de raams in de kökkene.
En grootmooder, mooder, vader en jan zatten umme de taofele te aetene. Wat? Was ‘t dan al morgen?
Willem wier ok wakker en keek al aeven verwonderd.
Hee kon ‘t zich ok maor neet begriepen, dat den nacht al veurbi’j was.
Hö! Fijn!
Noo was ‘t Palmpaosen!
Wazzen de palmtäkke al in odder?
Ojao; kiek maor! daor stonnen ze ieders op ne stool bi’j ‘t raam.
Wat was dat ‘n mooi gezichte!
De pielekes zatten der zo aardig an, en an ieder ‘n rad in ‘t midden, en grootmooder en mooder hadden der ok nog prachtige reuskes van gael muskenpapeer an-e-maakt
.“Magge, wi’j der uut?” vroog Knelis.“Wi’j bunt wakker”, zae Willem.
Efkes mosten de jonges nog blieven liggen, töt de andern ‘t aeten op hadden.

“Wat bunt de palmtäkke mooi”, zae Knelis.
“Hejao”, zae Willem.
Doo de jonges an-e-trokkene wazzen en eur aeten op hadden mochten ze met de palmtäkke nao buuten.
Ze mosten ze eerste ok nog ni’j ‘n paar naobers laoten bekieken.
En doo leepen ze der ‘n betjen met rond te draegene in de heldern zunneschien en ze zongen daorbi’j, zo hard at ze maor konnen:

“Palm palm Paosen
HeikoereiHeikoerei
Ovver ne Zondag kriege wi’j ‘n ei.
Een ei is gin ei
twee ei is gin ei
Dree ei is ‘n Paosei”.

En dan weer van veurn af an.
Mieken, het zwarte hundeken, dungelden eur nao.
De täkkere wazzen nog wal aardig zwaor en endeluk mosten de jonges zich is rösten.
“Ik gao mi’j luk an de kante van de weg in ‘t grös liggen”, zae Willem.
“Ik ok”, zae Knelis; “en ik staeke mien tak effen in de grond; dan hoof ik ‘t neet zo lange vaste te hollene”.
Willem dee ‘t net zo.Geneugluk laggen de tweelinge daot bi’j mekare.
“Wat zölt dee pielkes lekker wezzen”, zae Willem.
“Nou”, zae Knelis; “ze roekt ok zo fijn”.
“Wanneer zö we der uns ene op aetne?” vroog Willem.
“Mi’j duch morgen”, zae Knelis.
“Of vanaovond”, zae Willem.
“Lao we ‘t vanavond maor doon”, zae Knelis.
“Ik hadde der noo al wal zin an”, zae Willem.
“Ik ok wal”, zae Knelis.
“Zö we der uns zo straks ieders is ene nemmen?” vroog Willem.
“jao, dat doo we”, zae Knelis; “kom, noo daluk maor”.

De jonges schrokken beide, doo ze nao eure palmtäkke keken.
Tegelieke stoven ze ovverende.
Wacht is!
Zonne lummel.Mieken hadde net het tweede pieleken van Willem zien tak af-e-trokkene.
Een hadde der al op. het tweede had e in den bek.
“Alle! Alla hond!” schreeuwden Willem. Ok Knelis maakten alarm.
En beide jonges sprongen op Mieken af.
De honde wol eerste het pielendeken nog metnemmen, maor hee kon ‘t zo gauw neet redden en leet het vallen. hee der vandeur! maor de jonges en nao, want ze wazzen ongelukkig giftig op em en wollen em leluk afsmeern.

Mieken hadde ‘t in de gate en leep, wat e maor kon.
De tweelinge konnen em op ging stuk nao weer ankommen en mosten ‘t opgevven.
Ze gengen weer nao eure palmtäkkere.
Beide hechten ze as vette ganze.
Ä’k em in de fikken kriege, dan geet het um slech”, zae Willem.
“Hee mot er duftig wat op hebben”, zae Knelis.
Mieken leep al achter de schoppe en zol de eerste paar uur wal ‘n betjen bi’j de jonges vandan blieven.
Dat was um geraone ok!
Eén pielendeken hadde Mieken op.
Het andere lag in ‘t grös.“Lao we uns dat maor verdelen”, zae Willem; “der is toch al ‘n stuksken af”.
Het brak het, zo good as e kon, midden deur en gaf de ene helfte an Knelis.
“Lekker”, zae Knelis, doo e ‘t op hadde.
“Nou”, zae Willem.
Willem hadde noo twee pielendekes minder an zien tak as Knelis.
“Weet i’j, wa we doot?” zae Knelis.
“Ja?” zae Willem.
“Wi’j nemt er uns ok ieders ene van mien tak: dan he we der weer aeven völle”, zae Knelis.
Daor kon Willem niks op teggen hebben.‘t Was wonder, maor hoo meer a’j van dee pielendekes atten, hoo lekkerder at ze ow begonnen te smakene.
“A we der ieders nog is ene nammen”, zae Willem.
“Mi’j good”, zae Knelis; “ze bunt er veur umme op-e-aetene te worden”.
Endeluk hadden de jonges ieders nog één pielendeken an eur tak zitten.
“Hoo zol het rad smaken?” vroog Willem.
Knelis kneep ‘n klein stuksken van het ziene af en preufden ‘t.
“Haoste net as de pielendekes “, zae e; “nog wal zo lekker”.
Willem wol ok is preuven. Hee nam luk groter stukke as Knelis e-daoen hadde.
Doo nam Knelis ok ‘n flink stukke.
Doo Willem weer.
Endeluk was van de ra ok al neet völle ovver.
“Wat er noo nog an zit, beware ik töt morgen”, zae Knelis.
“Ik ok”, zae Willem.
“Kom, wi’j loopt er nog luk met rond”.‘s meddags konnen de jonges met gin meugelukheid eurn telder leug kriegen.
‘s Aovends wazzen de täkkere helemaole leug.
En Mieken was al weer goeie vrende met de jonges.


Meinen, Gerrit JanGeb:09-08-1881 Corle Ovl: 05-04-1934 WinterswijkHoofd School Kotten 1911-1934- schrijver (o.a.Knelis en Willem)

‘t Hele huus hadde erokkene nao olliekrabben.
Grootmooder en mooder wazzen der met eur beiden met an’t bakken ewest.
Knelis en Willem, de beide kleine tweelinge, hadden der ieders aardig luk van maggen aeten.
Onwies, wat smaakten zukke dinge lekker. Vader was nao de Oldejaorsaovondkerke hen ewest.En doo e weer in kwam zae e, dat e veur de jonges ok nog wat met ebrach hadde,Zo? En wat dan wal?


Knelis en Willem stonnen al bi’j um en keken um an.Vader haalden veur ieders ‘n klein pestölleken uut de taske en ‘n paar rullekes met knäpperkesdeuskes.“Veur uns? “, vroog Knelis.“Jao vader? magge wi’j dat hebben?” vroog Willem.
“Zeker”, zae vader. “Hoo wo’j anders morgen hen ni’jjaorswinnen gaon?
Bi’j ieder huus mo’j toch eerste scheeten, veur a’j binnen komt.”
“Bedaard, bedaard,”zae grootmooder.
Mieken, het zwarten hundeken, kwam uut den brandhook en begon te blökkene.
Vader en Jan den groten breur, mosten lachen.
Mooder susten de jonges net as grootmooder en zae: “Ho,ho; stille,stille!”Knelis en Willen luusterden, want ze wollen mooder en grootmooder leever neet brommig maken.
Mieken markten, dat er veur um eigeluk niks bezunders an de hand was, en genk nao zien nust.
“Magge wi’j no ook al is ne keere scheeten, vader?” vroog Willem.
“Noja; ene keere”, zae vader,No, de knäpperkes gengen good.
Mieken wier der al bange van en wol met geweld nae de daele.
“En noo nao bedde jonges”, zae mooder; ‘’t is hooge tied.”
“Jao”, zae vader; “anders zollen ze zich morgen ok nog wal können verslaopen.”
“Magge wi’j unze pestollen en ‘n deusken met knäpperkes op de beddeplanke leggen?”, vroog Knelis; “dan köwe morgenvrog daluk ni’jjaorsscheeten.”
Jao, dat zollen de jonges dan maor doon.En den andern morgen, doo vader, den altied het eerste op ston, nog nins helemaole anetrokkene was, schotten de tweelinge in eur beddestae de pestöllekes al af en reepen zo hard at ze maor konnen:

“GELUKZAOLG NI’JJAOR”

Dat hadden ze eerluk ewonnene. En doo men allemaole op was, betaalden mooder de jonges met ne hand vol walnötte en ’n mooie appele.”
Noo mo we ok nao de naobers, wat vader?” , zae Knelis .
“En dan mo’we ieders ne zakdook metnemmen umme ’t spil, da’we kriegt , der in te doone, joo mooder?” zae Willem.”
’t Hef de tied nog”, zae grootmooder; “neet zo dolbotterig; ’t is joo nog nins neet lech.”


Grootmooder had geliek; de steernen stonnen nog an de loch.
Noo en dan schotten de jonges nog is weer.
Mieken was der eerste ’n betjen bange veur en trok den start tussen de bene.Maor hee wier der al gauw an gewöond.
Langzaaman begin ’t lech te wordene.
Endeluk dee Jan de vensters los.
“Noo gaon? vrog Willem. “Nog ne pooze geduld”, zae mooder.
Ja. wat genk op den Ni’jjaorsmorgen de tied toch langzaam veurbi’j.”Noo?”vroog Knelis.
“Wacht nog maor effen”, zae mooder
De jongs dröttelden hen en weer en hadden ging röste of doer.
“Noja; noo gaot maor”, zae mooder endeluk.
“En netjes antwoorden as de leu ow wat vraogt, heur.”
Jao; daor zollen ze wal veur zorgen. Rots! wazzen ze de deure uut.

Mieken leep met eur met.’t Genk striksem eerste nao den naosten naober. dat was vlak bi’j.
Doo ze ’t perdeken deur wazzen deen jonges zich ieders ’n knäpperken op de pestolle en bi’j de deure trokken ze af. Plef! Plef! nee ’t geloed was buuten neet heel hard.
Doo deen ze de deure los en reepen beide te gelieke:’

“GELUKZAOLG NI’JJAOR”

De leu zatten der nog an taofele balkenbri’j te aetene.
De vrouwe zae: “Daor he we dan al Ni’jjaorswinners! Mooi jonges.
En wat bun ‘k toch van ow scheeten eschrokken!
’t Klunk mi’j nog in de aorne”.Ze lei de vorke dale en ston op.
En noo za’k veur de jaorwinners is wat halen”, zae ze.
Ze genk nao de kamer.
Doo za weerumme kwam hadde ze wat in de schorte.
He’j flinke zakdeuke bi’j ow, jonges, umme der ’t grei in te doone?” vroog ze.
Knelis en Willem kregen de grote roodbonte zakdeuke, dee mooder metegevvene hadde, uut de boksentasken en spreiden ze uut op ’t teufelken onder ’t speegel.
“Mooi, jonges”, zae de vrouwe. Ze lei op beide ne mooien rooien padiesappel, tien walnötte, luk hazelnötte en ’n klundeken.
“Kö’j ze ow eigens tooknuppen?” vroog ze.
“Jaowal”, zaen de tweelinge tegeliek. Ze knupten eur grei in de zakdeuke en zaen:”Danke.”
“Flinke jonges”, prees de vrouw.”Mo’j nog völderweggen wezzen?” vroog de boer.
“Jao”, zae Knelis.”Wi’j bunt hier nog maor net begonnene”, zae Willem.
“Dan bu’j nog drok”, zae de boer.”Jao”, zaen Knelis en Willem tegelieke en daarop zagen ze netjes:”Gondag”, en gengen de deur uut.
Doo ze weer buten wazzen, zet Willem:”Dat was ’n good begin.”

Doo ze waer buten wazzen, zei Willem:
„Dat was ’n good begin.”
„Nou”, zae Willem, „a we ovveral zoo volle kriegt, kö we ’t neet ins in de zakdeuke bargen.
Dan mo we der nog ne keere tusschen nao huus umme af te lane.”
Ze leepen ovver ’t binnenpaedjen nao Veldkamp.
Kort bi’j den berke wollen ze is ne keere scheeten.
„Ik doo der mi’j twee knapperkes op”, zae Knelis.
„Ik ok”, zae Willem.
„Noo beide te gelieke aftrekken,” zae Knelis.
Ze deen ‘t.
En… bo, daor zollen ze haoste van schrikken.
Prrrt! Daor vlogen ne trop trieshoondere op.
Ze schearden leege ower de grond en leeten zich argens bi’j de Veldkampsmaot waer dale.


„A we groot wazzen ewest en a gewaers bi’j uns ehad hadden “, zae Willem. „Dan ha we dee trieshoondere misschien…” zae Knelis.
„En as uns dan den veldwachter ekreggene hadde “, zae Willem.
„Dan wase wi’j der bi’j ewest zae
Knelis. „Dan ha we de bak in egaone,” zae Willem.
„Lao we maor ovver wat anders praoten”, zae Knelis.

„Heur, de hond van Veldkamp begunt al te blökkene.”
Bi’j Veldkamp hadden ze ne grooten zwarten hond an de kettene liggen, ne argen; Karro.

Mieken was der ok bange veur en leep zoo kort as e maor kon bi’j de jonges.
Doo ze bi’j Veldkamp an kwammen genk Karro an as ‘k weet neet wat. Slim! Hee trok veur de kettene en wörgelden zich eigens haoste.
Knelis cn Willem veulden zich neet op eur gemak en böfden zóó, dat ze haoste gin knapperken op de pestollen konnen leggen.
Ze trokken af.
Joew! reep Karro verschrikt en kroop bange in zien hok.
En hee zat er nog in, doo de jonges waer buten kwammen en dee gin bek meer los.


Knelis, Willem en Mieken gengen op Wakelink an.
Dat huus lag heelemaole verstopt tusschen de dennen.
De leu, dee der wonden, hadden maor twee koone en nins gin osse.
’t Huusken was klein.
Maor de. leu, dee der wonden, wazzen aardig en vrendeluk genog.
Knelis en Willem kregen der heel wat bezunders; tamme kastanniën en mispels.
Ze wazzen der ommundig bli’j met
Van Wakelink geng ’t nao Schuurhof.
Dat was ne heele groote boerderi’je.
De jonges kregen der ieders twee ni’jjaorskooken en dree platte beschute en veer appele. Nou; dat was heel wat.
Van Schuurhof geng ’t nao Bijenharmen. En zoo wieter.


Teggen den meddag wazzen de tweelinge de heele naoberschop rond ewest.
Ze hadden der ’n paar meue beene van ekreggene.
Onderweg hadden ze al aardig luk van eur grei opegaetene en völle zin in de meddagpot hadden ze neet.
Maor der kwam riest in den buul op de taofele!
Dat was zukke lekkere kost, dat ze der zich toch nog maor luk van in den telder leeten scheppen.


’t Wier ne heelen wondern dag, want der kwammen ok ni’jjaorwinners bi’j eur an huus.
Knelis en Willem leepen ne heele tied bi’j de schoppe en op de weg te plefkene met eure pestöllekes.
Doo de zunne onder genk wazzen ze al eure knapperkes kwiet.


’s Aovonds kwammen der ’n stuk of wat naoberleu ni’jaerwunschen, dee ’t ovverdag neet hadden können wachten.
De mansleu gengen umme ’t vuur hen zitten, stakken eure piepen an en begonnen met vader en met mekare ower allerhande dinge te praotene.
De vrouwleu zatten wieter in de kökkne, ieders met een warmen stove onder de veute.
Zee praotten met grootmooder, mooder en met mekare ower heel andere dinge, as waor de mansleu ’t ovver hadden.
Mooder zat ne grooten kaetel vol koffie en traktearden ok duftig o oliekrabben.


Knelis en Willem zatten op eure steulkes an den hook, bi’j de mansleu en verveelden zich gin oogenblik.
Mieken, het zwarte hundeken, lag in den brandhook te slaopene en trok zich nargens wat van an.
Endeluk gengen de naobers waer weg; ’t wark op de daele kwam an.
Wat wier ’t noo opins waer leug in dc kökkene, en stille.
Mooder en grootmooder begonnen ’t koffiegrei ovverzied te makene.
Vader en Jan gengen nao de daele, umme ’t vee te verzorgene.


Knelis en Willem mosten nao bedde.
Doo ze lekker warm bij mekare in de vearn laggen, telden ze zich nao, wat ze allemaole nog an appele en nötte en mispels en kastanniën en klundekes en olliekrabben en beschute hadden.
Ze kwammen der ovver in den slaop.
Den earsten dag van ’t ni’je jaor was veurbi’j.

GELUKZAOLG NI’JJAOR

Meester Meinen, 1931

Meester Meinen

Meester G.J.Meinen

’t Begon te motraengene.
„Net op tied edaone.” zae vader. „En ’t is te hoppene, da ’t strakjes nog waer dreuge wordt, anders is ’t veur Sunterklaos ok haoste gin doon.’
„Nee, in zo’n smaerig waer kan e joo neet rondtrekken,” zae Jan.
Knelis en Willem luusterden met zin en verstand.
„Hee hooft joo neet te loopene,” zae Knelis.
„Hee kan joo op zien witte peard rien,” zae Willem.
„Jao jao,” zae Jan; „dat is wal waor, maor as ’t raegent denk ik dat e daor toch neet volle zin an hef.”
„Dan zal e wal leaver bi’j ’t vuur an den hook blieven zitten,” zae vader; „en daor kan’k em gin ongeliek in gewen.”
Knelis en Willem konnen dat eigeluk ok neet, maor ’t zol dan toch wal onwies jammer wezzen, as deur den raenge alles bedorven wier.
De jonges hadden der zich al dage lank op verheugd.
En ze hadden der ok luk teggenan ezeene.
Want……….. zee ………. Grootmooder hadde wal ezeg, dat ze zeute genog ewest wazzen, maor mooder wol dat nog neet heelemaole in toostemmen

As e noo um ’t slechte waer neet kwam, dan hoofden de jonges nargens bange veur te wezzene, maor dan hoofden ze ok neet te hoppene, dat ze wat kriegen zollen.
Doo ze in de kökkene kwammen wol mooder net het ollielampken anstaeken met ne vlammende sprokke van ’t vuur.
„Foi, wat wordt het vanaovend vroo dimster,” zae mooder.
„Dat kump van ’t dobbige waer,” zae grootmooder. Ze genk nao buten, umme de vensters too te doone.
Vader leep deur nao de daele, umme der Jan te heipene met den osse an te spannene.
Knelis en Willem gengen op eure kleine steulkes bi’j ’t vuur zitten.
Mieken kroop in den brandhook.
De katte zat an den anderen hook, as waor” de jonges zatten, te slaopene.
’n Keteerken later wazzen ze allemaole bi’j mekare in de kökkene. Grootmooder zat te spinnene. Mooder kreeg zich stopgrei en begon zökke te stoppene.
Vader en Jan röstten zich efkes uut, rookten eur piepken en warmden zich de veute bi’j ’t vuur.
Het spinneweel snorden, de klokke tikten, den waterkaetel an ’t haol begon te zingene.
Buten boesden de wind en snekkerden de raenge teggen de vensters an..
Knelis en Willem zatten stil nao de vlammen van ’t vuur te kiekene.
„Jonges; mo’j owe klompe neet klaor zetten?” vroog mooder opins.
Ze schrokken der haoste van.
„Zol ’t met dit waer wal neudig wezzen?” vroog vader.
„Mi’j duch, dat Sunterklaos der haoste neet deur zal können; ’t is al zonne
olden man.”
„Maor hee guf ’t neet makkeluk op,” zae grootmooder; „en de jonges bunt altied zeute west.”
„Altied zeute,” zae mooder; „no, no; dee zeutigheid hebt ze soms wal maggen hebben.”
„Ao, mi’j duch ,” zae grootmooder.
Effen was ’t waer stille.
Doo zae vader:
„Veur alle sekurigheid künt ze dan misschien de klompe toch wal effen klaor zetten;
’t geet dan, hoo ’t geet.”
„Bojao; laot ze ’t maor doen,” zae mooder.
„Jao jao; ze mot het doon,” zae grootmooder.
„Schaan kan ’t in ieder gevat neet,” zae Jan.
Waer was ’t effen stille.
„Allo dan jonges,” zae mooder.
Knelis en Willem stonnen op.
Ze haalden ieders eene van eure Zondagsche klompen uut het kaemerken en gengen der met nao de daele.
Daor zochten ze zich ’n paar mooie wischkes heui en veur ieder ne
gaele wortele.
Stillekes deen ze ’t heui en de wortele in de klompe, gengen der met nao de kökkene, zatten ze netjes veur ’t raam op de vensterbanke en gengen waer op eure steulkes zitten.
„Noo : t beste maor hoppen,” zae Jan.
Jao, dat wollen Knelis en Willem doon.
Wat wier ’t toch waer stille in de kökkene!
Knelis en Willem mosten denken an allerhande dinge, dee met eur gebeurd wazzen:
Natte veute maken — de kleere scheurn — de katte plaogen — zich in de vingere snien — stillekes veurken stokken.
Misschien was ’t toch maor baeter, dat Sunterklaos met dit slechte waer in zien huus bleef.
„Heurn ik daor wat?” vroog Jan opins en keek nao de vensters.
Knelis en Willem keken verschrikt op.
„Nee, niks,” zae vader.
„Ik meenden toch zae Jan.
„Nee; ’t zol de wind wal doon,” zae vader.
Hee keek op de klokke en zae wieter:
„Ik deenden nog wal effen nao Holthoes te gaone um is te heurne, of e uns korts kan helpen dorschken.”
„Nemt dan maor ne palleplu met,” zae mooder. „Jao; dat za’k doon,” zae vader. Hee ston op, geng effen nao de kamer, was daor ne heele tied te mosselene, kwam met de palleplu waer in de kökkene, zae. „Töt zoostraks dan,” en genk de deure uut.
Knelis en Willem doch, dat den aovend volle langer duurden as anders.
„Bange hooft de jonges neet te wezzene,” zae grootmooder.
As moodcr dat noo ok maor ezeg hadde.
„Heurn ik daor wat?” vroog Jan waer.
Alle luusterden.
„Nee,” zae mooder.
„Jaowal,” zae Jan.
Waer luusterden alle.
Knelis en Willem wiern luk wit umme den neuze. „Bange hooft de jonges neet te wezzene,” zae grootmooder nogins;
„Sunterklaos is ne besten man.”
„Jao jao,” reep Jan; „ik heure wat! Der is wat!
Der is wat te stommelene veur ’t huus; bi’j de putte.”
Jao, noo heurden ze ’t allemaole.
Stille stille!’
Heur. „Hu, peard!” zae aer buten eene met ne zwaore stemme.
„Sunterklaos!” zae mooder.
„Jao, hee zal ’t wal wezzen,” zae grootmooder
Ze ston bi’j ’t spinneweel op en kwam kort bi’j de jonges staon en lei ieders ne hand op ’t heufd.
Heur; der wier op ’t venster eklopt.
Noo geng ’t venster los.
„Wach; ’t raam,” zae Jan; „dat geet zoo zwearluk op. ‘k Zal effen helpen.”
Effen keken Knelis en Willem umme.
’t Raam was opeschovvene. En Sunterklaos hadde witte kleere an. Hee praotten binnensmonds met Jan en met mooder.
En hee vroog of de tweelinge zeute west wazzen en zeute wollen blieven.
„Jao, Sinterklaos,” zae grootmooder. „Jao.”
En mooder zae: „Het geet wal.”
Sunterklaos reep ok nog ne keere:
„Hu schimmel!’
Hee hadde de wortels en ’t heui uut de klompe nommene en der wat anders in edaone.
Grootmooder zae, dat de jonges Sunterklaos mosten bedanken en doo zaen ze beide netjes:
„Danke, Sunterklaos.”
Het raam genk waer dale, de vensters gengen waer too.
Heur; Sunterklaos stolpkten vot.
Hee was weg.
Knelis en Willem zuchtten zwaor.
Opins wiern ze bli’j. En ze kregen ne kleure as vuur.
Gevaor was der neet meer.
En wat hadden ze noo wal ekreggene?
„Kiekt maor is,” zae mooder.
Ze gengen nao eure klompe.
O, o, o! ieders ne hakketol met ne liene, en ’n mooi bontsjaaltjen, en dree klaosmennekes!
„Kiek toch is!” zae Knelis.
„Mooder, grootmooder, Jan;’kiekt toch is!” zae Willem.
Dat wier mi’j opins ne drokten en ’n laeven van belang!
Mieken wier der wakker van, kwam uut den brandhook en leep rondumme de jonges te springene.
„Zachte, zachte, zachte,” susten grootmooder.
Maor noo konnen de jonges zich neet meer inhollen. De deure genk los.
Vader kwam waer in. Hee dee de palleplu dale en zae:
„Wat ’n waer, wat ’n waer!”
„Vader, vader, vader!” reepen de jonges deur mekare;
„Sunterklaos is der ewest! En hee hef uns wat elangd!”
„Mooi, mooi, mooi!” zae vader.
Het wier ne geneugluken aovend.
En doo Knelis en Willem bi’j mekare in de beddestae laggen, prömmelden ze nog ne heele pooze ower alles wat ze belaefd hadden en ze dachten an Sunterklaos den noo in den duustern nacht rond reed umme ovveral de kindere wat te brengene.

Meester G.J.Meinen, 1932

0p  maandagavond 6 Oktober 1930, ’s avonds om 9 uur werd ik geboren in Winterswijk. Ik woog 9 pond, dus een gezonde baby mag je wel zeggen. De lengte werd toen blijkbaar nog niet gemeten, want daarvan heb ik nooit iets gehoord. Maar gezien mijn lengte van nu (1.85m), zal dat wel behoorlijk zijn geweest.

Ik was het eerste kind in de kleine familie van mijn moeder.  In een ander verhaaltje heb ik vast al wel eens de namen van die familieleden genoemd, maar doe het nog maar eens. Ze hebben tenslotte een heel groot stempel gedrukt op mijn jeugd en die van mijn zusje Gerda.

Moeder was geboren in 1904. als de jongste van 3 dochters, Haar oudste zus, tante Cor, was onderwijzeres en woonde bij haar ouders, mijn Opoe en Opa, ongeveer 100 meter bij ons vandaan.  De tweede zuster was tante Fien, getrouwd met oom Jan, zij hadden geen kinderen. Oom Jan werkte bij de Spoorwegen en zoals dat daar gaat waren ze al ontelbare malen verhuisd naar een andere “standplaats”. Ik herinner me, dat ze in Coevorden, Tilburg, Breda en ten slotte in Utrecht woonden.

Een van mijn eerste herinneringen is, dat moeder en ik aan het eind van de middag hand in hand naar Opoe en Opa liepen. Opoe had altijd wel wat “kliekjes” over van het middagmaal, want warm eten deed je “tussen de middag”. Ik was dol op eten, net zoals Opa, en we smikkelden samen de opgewarmde restjes op. Heerlijk! En ik vond het helemaal niet erg, toen Opoe eens een overgebleven bord snert door een kliekje zuurkool roerde. 
“ Apart smaakt het goed, dus door elkaar gaat ook best”, vond ze, “…..en bovendien, waar het komt is het ook zo mooi niet”. Het werd een gevleugeld woord.

Langs de weg, waaraan wij woonden stonden vrijstaande huizen, de meeste gebouwd in de dertiger jaren. Het eind van de bebouwing  werd gevormd door Het Rusthuis: nieuw, licht, modern en de trots van de Winterswijkers. Iedereen, die daar zijn oude dag kon, nee, mocht doorbrengen was bevoorrecht, vond men.

Ik herinner me Mijnheer Sipsma, oud-gemeentesecretaris, die een van de bewoners was. Elke morgen liep hij naar het centrum om bij Hotel de Klok in de serre kranten te lezen en een borreltje te drinken. Als hij langswandelde en ik achter het hekje van onze voortuin  speelde, had hij altijd een snoepje bij zich. Later hielp hij me om sigarenbandjes te sparen.

Ik was links, waarschijnlijk geërfd van Opa van vaders kant.  Maar links mocht niet. Ik hoor moeder nog zeggen: “Rietje, denk erom, alleen je mooie handje geven.” Ik heb lang gedacht, dat de grote mensen mijn linkerhand lelijk vonden, terwijl ik er toch niks bijzonders aan zag. Hoogstens een beetje vuil, maar dat was normaal. 
Iedereen bemoeide zich met mijn linksigheid en Tante Cor, die een flinke vinger in de pap had als het om opvoedingszaken ging, vond, dat ik alles rechts moest doen, ook tekenen en schrijven. De hele dag was het: “Denk eraan, je mooooie handje!!! ”Het gevolg was dat ik 1. ging stotteren en 2. op mijn tenen ging lopen. Of dat laatste er iets mee te maken had, weet ik niet. Allebei  “afwijkingen” zijn na een poosje vanzelf weer verdwenen. Maar het gevolg is wel, dat ik nu half links en half rechts ben. Schrijven rechts, een bal gooien links. aardappels schillen rechts, haar kammen links. Ik kan er mee leven……niet de moeite waard om over te zeuren.

Toen ik vier was ging ik naar de “bewaarschool”. Van ’t Nut.  Ik kan me er weinig van herinneren. We speelden winkeltje met houten appels en peren, we zongen veel, de juffrouw las elke dag voor en er was een Sinterklaasfeest bij Van de Riet, een café met zaal voor bruiloften en partijen. Het zijn alleen flarden, beelden, die geen verband hebben met elkaar. Ik ben er alles bij elkaar misschien twee weken geweest. De rest van de tijd was ik ziek.

Ik had astma vanaf mijn geboorte. Onze oude huisarts van Schothorst (zijn kleinzoon is nu onze huisarts, hoe bestaat het!) kwam bijna elke week en ik beschouwde hem als een gezellige opa. Vooral zijn  horloge aan een grote ketting vond ik bijzonder indrukwekkend. 
Antibiotica bestonden nog niet, evenmin als pufjes, en dus moest de benauwdheid overgaan met een dropdrankje, priesnitzverbanden om mijn hals en in bed blijven tot de koorts gezakt was tot onder de 37.5 graden.

Van de bewaarschool heb ik dus weinig meegemaakt en ook tot de vijfde klas van de lagere school was ik vaak ziek. Ik heb nog wel rapporten uit die tijd, waarop alleen is ingevuld: geen rapport wegens ziekte.

Dat ik toch redelijk bij bleef op school kwam door tante Cor, die mij  bijwerkte. Zij was trouwens degene, die er voor zorgde dat ik mijn eerste schooldag in de tweede klas (nu groep 4)  beleefde. Dat zat zo. Vroeger en misschien nu nog wel bestond de regel: Vóór 1 oktober moest je 6 jaar zijn, voordat je naar school mocht. Ik was dus net een week te jong (6 oktober) en moest een jaar wachten.

Maar tante Cor wist de oplossing.

Ze bracht een leesplankje met aap, noot, mies en een doosje letters voor me mee en gaf me elke dag les. Als ze na  4 uur uit school kwam, kreeg ik rekenen, taal, lezen en schrijven. En toen ik een jaar later (bijna 7) wel naar school mocht, kwam ik meteen in de tweede klas, gelukkig weer bij Tineke, mijn vriendinnetje. Het was wel raar. Voor mij was het de eerste schooldag en dus heel bijzonder, voor de rest van de klas was school al ouwe koek.

Op 20 mei 1936 werd mijn zusje geboren. Toen de dag van de bevalling dichterbij kwam, ging ik logeren bij Opoe, Opa en tante Cor. Samen met haar op haar mooie kamer slapen, het leek me een feest. Maar toen ik ’s avonds in bed lag, kreeg ik heimwee en wilde alleen maar naar moeder en vader.
Toen onze kleindochter eens bij ons logeerde kreeg ze ook vreselijk heimwee. Ze moest en zou naar huis. Ik kon me zo goed voorstellen hoe dat voelde.

Toen kwam Vader me halen en in pyama droeg hij me naar huis. Onderweg zei hij: ”We hebben een grote verrassing, je raadt het nooit”. Hij zette me onderaan de trap neer: “Ga maar eens kijken op onze slaapkamer”. Ik holde naar boven; daar lag moeder in bed en naast haar stond een wieg met een prachtige baby, mijn zusje Gerda. Ik was dolgelukkig, maar dat moeder nou net ziek moest worden en in bed lag…….

Eén voorval uit die tijd is me heel erg bijgebleven.

In die eerste weken na de geboorte van mijn zusje was een nicht uit Hengelo(O) gekomen om de huishouding te laten marcheren.  Ze was best een aardig mens, maar ik vond het toch niet plezierig. Ik zal dan ook vast een vervelend kind zijn geweest, maar toen was ik me van geen kwaad bewust. “Doe je broekje eens naar beneden en draai je dan eens om”, zei moeder, die nog in bed lag. Ik snapte er niks van, maar deed wat moeder vroeg. “Buk je eens”, en toen kreeg ik een paar tikken op m’n billen. “Zo, en nu ga je naar tante Riek en zegt tegen haar dat je nooit meer stout zult zijn”.

Ik zal best iets uitgespookt hebben, maar wat weet ik niet meer. Maar die paar tikken vergeet ik nooit. Het was trouwens de enige keer, dat ik een klap(je) kreeg.

Achteraf denk ik wel eens, dat mijn familie me zo’n beetje doodknuffelde. Een aantal jaren was ik het enige kind in een familie, waarin altijd alles met elkaar bepraat werd. Alles wat ik zei of deed, werd besproken en goed of verkeerd gevonden. Iedereen bemoeide zich er altijd mee.  Ik mocht nooit zonder jas naar buiten, of de mussen moesten zowat dood van het dak vallen van de hitte; ik moest rechtop lopen en bij kou mijn  mond dicht houden, anders werd ik ziek; ik mocht niet met vreemden praten en moest altijd op tijd thuis zijn. Vooral ’s avonds moest ik om half zes thuis zijn voor het eten. Dat lukte vaak niet en mijn afleidingsmanoeuvre was om een boeketje bloemen te plukken, voor moeder, “Mooi he, ja, ’t is daardoor een beetje later geworden…” Stel je voor, dat ik zoek zou raken. Wat dan? Daar was wat op gevonden. Als iemand me zou vragen hoe ik heette, moest ik zeggen: “Rietje van den Berg, Kottenseweg 39, Winterswijk. 
Later leerde vader me om te zeggen: “Rietje van den Berg, zonder erg, zonder ziel of zaligheid, doet in de broek van narigheid”. Ik vond het heel gek, dat veel mensen, die aan me vroegen:”Hoe heet jij?” daar dan
heel hard om moesten lachen. Ik begreep niet wat er te lachen viel.

Als ik weer eens iets gedaan had wat niet mocht, zei moeder of vader:”Pas maar op, als je nog eens stout bent, geef ik je mee aan de vuilnisman”. Het gevolg was, dat ik een panische angst had voor de vuilophalers. Als ik de wagen maar in de verte zag, holde ik naar huis en verstopte me in het portiek bij onze voordeur.

Zoals ik al zei: Het was een hecht familieclubje: Opoe, Opa, tante Cor, moeder en vader en elk week-end tante Fien en Oom Jan uit Utrecht.  Ze  logeerden dan bij ons en zaterdagavond was het huis gezellig vol met familie.

Elk week-end kende hetzelfde patroon. Zaterdagmiddag werden oom en tante van de trein gehaald en ze gingen naar Opoe en Opa. Moeder was druk in de keuken met het maken van allerlei lekkers voor ’s avonds, want dan kwam iedereen bij ons. Zondagmorgen wandelden oom en tante naar de andere kant van het dorp om de familie van Ome Jan te bezoeken. Ze waren tegen een uur of 3 weer terug, en stapten aan het begin van de avond in de trein naar huis.

Als ik dit zo nog eens nalees, was het toch eigenlijk wel een verschrikkelijk saai gedoe. Er gebeurde nooit eens iets leuks of bijzonders. Elke week was hetzelfde. Maar de mensen leefden vroeger zo, tenminste in Winterswijk; zonder opwinding of bijzondere dingen. Alles ging altijd op dezelfde manier en iedereen vond dat toen normaal.

Als er eens iets bijzonders gebeurde, werd er weken over gepraat. Bijvoorbeeld over de brand van een grote textielfabriek.

Maar ’t was wel een heel geborgen en veilig leventje.

Daaraan kwam een eind op 10 mei 1940, hoewel wij kinderen na de eerste hectische weken, gewoon weer ons vroegere leventje oppakten

Riet Addink-van den Berg

Als oud-Winterswijkse leek het mij een leuk idee een bijdrage te leveren aan de historie van Winterswijk in de periode 1924-1947. In die tijd was mijn vader D.J.Bakker, huisarts in Winterswijk en tevens schoolarts. Mijn vader kocht de praktijk van de weduwe van Dr.Koch, die een praktijk had op de Markt 13, dus daar waar nu een groot filiaal van Blokker is gevestigd. Het was een dokterspraktijk met apotheek. In april 1925 trouwden mijn ouders en betrokken het enorme elf kamers grote huis twee kamers waren voor de praktijk bedoeld, nl. een als spreekkamer en een als apotheek, die tegelijk als wachtkamer dienst deed.

Voor een jongeman van 27 jaar en zijn vrouw van 23  was dat een groot avontuur.
Mijn vader kwam uit Friesland en studeerde medicijnen in Groningen en mijn moeder kwam uit Haarlem. Dat was heel erg wennen. Mijn moeder was zo verstandig geweest om een opleiding voor apothekersassistente te volgen. In de eerste jaren was het sappelen, want als je voorganger is overleden en er is geen ander voor in de plaats gekomen gaan patiënten naar een andere huisarts.
Toen mijn ouders pas in Winterswijk woonden was het de gewoonte om kennis te maken met andere ‘notabelen’. Daartoe “ontvingen’ ze mensen op een dag, een soort “open huis”.
Vaak werden ze teruggevraagd en die bezoekjes aan vreemden waren niet gemakkelijk.

In het begin van vaders loopbaan had hij alleen een fiets om zijn patiënten te bezoeken. Iedereen weet dat Winterswijk een enorm buitengebied heeft met alle buurtschappen en de afstand die tussen de ene en de andere patiënt moest worden afgelegd, was groot.
Soms gebeurde het, dat er in de tijd, dat hij weg was, een patiënt aan de deur kwam vragen of de dokter even kon komen kijken en dan was de dokter net in die buurt geweest. Omdat bijna niemand telefoon had, werden de visites aangevraagd aan de deur. Ook werden op zondag vaak medicijnen opgehaald als mensen uit de kerk kwamen.
Voor de oorlog hadden dokters geen weekenddiensten en alleen vakantie als ze zelf voor een vervanger zorgden. Ik herinner me dat mijn ouders voor het eerst op vakantie gingen in 1939, naar Texel. De vervanger werd ziek, dus vader weer terug.
In 1931 werd mijn oudste broer Kees geboren; in 1936 mijn broer Bram en ikzelf in 1934. Kees is vorig jaar (2010) overleden.

In het begin van mijn vaders loopbaan werden de bevallingen nog door de huisartsen gedaan. Dat was soms lang wachten bij de kraamvrouw. Omdat het te omslachtig was om nog even naar huis terug te gaan, legde hij soms een kaartje met de vader in spe. In de winter, als de pomp bevroren was, moest er sneeuw geschept worden in een emmer en die werd op het kolenfornuis gezet totdat er eindelijk gekookt water was. Ook lag de kraamvrouw dikwijls in een bedstedde, wat niet bepaald handig was voor de dokter.Kiezen werden in die tijd ook nog door de huisarts getrokken, maar dat was maar voor korte tijd.

De apotheek werd afwisselend door mijn moeder of door een assistente gerund, maar de dokter had altijd de eindverantwoordelijkheid. Om mijn vriendinnetjes een plezier te doen, vroeg ik mijn moeder vaak of ze “zwart op wit” poeders wilde maken. Soms deed ze dat en ging ik met enkele “zwart op wit” poeders naar school. Voorraden voor de apotheek werden door vrachtrijders afgeleverd in soms grote mandflessen, die in de steeg tussen drogist Liedermooy (nu ijssalon Talamini) boven de garage op een vliering werden gehesen.
De hijsbalk zit er nog. In de tijd van Dr.Koch was de schuur de stal voor het paard en de koets. Op de vliering lag het hooi.In de apotheek was veel te doen. Bijna alle medicijnen werden zelf gemaakt uit de ingrediënten die daarvoor in de apotheek stonden. Het was dus echt handwerk. Als de lege flessen van drankjes werden teruggebracht werden ze goed gespoeld met kokend water en soda en daarna nagespoeld met kokend water.
De kurken werden uitgekookt. Heerlijk vond ik het om daarmee te helpen, net zo leuk als poeders vouwen of pillen draaien.
De apotheek was het domein van mijn moeder. Dat de apotheek tegelijk ook wachtkamer was had voor- en nadelen.
Voordeel was dat mijn moeder veel hoorde van wat de wachtenden elkaar te vertellen hadden, nadeel was, dat ze soms een mening moest geven. Dat wilde ze niet; ze probeerde zich er dan uit te redden.
In de koude winters tijdens de oorlog zaten er ook wachtenden die niet bij de dokter moesten zijn. Dat zat zo: In de wachtkamer werd gestookt en men kwam binnen voor een praatje en voor de warmte.
Vlak na mijn 6e verjaardag op 10 mei stonden er Duitse legertrucks op het marktplein. De oorlog was een feit. Wij als kinderen waren niet zo betrokken, maar merkten wel de spanning bij de ouderen. Bommen die voor het Ruhrgebied bestemd waren vielen bij ons neer omdat de “Tommies”, de Engelsen werden aangevallen door Duitse jagers en zonder lading sneller weg konden komen.
Wat de oorlog voor mij ouders betekende heb ik later pas goed begrepen.
Aan alles was gebrek; ook aan de ingrediënten voor de medicijnen.
Mijn vader, die inmiddels met een auto de patiënten bezocht, raakte zijn auto kwijt. Hij had hem verstopt onder een hooiberg bij een boer, maar dat werd verraden en zo gebeurde het dat de auto enkele uren later luid toeterend en geheel gecamoufleerd langs ons huis reed.
Mijn vader was zo woedend dat we bang waren dat hij een hartaanval zou krijgen.
Hierna was het dus weer terug naar af en moest hij weer op de fiets naar de patiënten.
Tegen het einde van de oorlog waren het houten banden die om de wielen zaten, wat helemaal niet prettig was. In die tijd had mijn vader een “kristalontvanger” in zijn verlostas; een primitieve radio waarmee hij de Engelse zender probeerde te ontvangen, omdat het gewone nieuws, als je al een radio bezat, niet betrouwbaar was. De huisartsen werden ook belast met het keuren van jongemannen die voor de “Arbeitseinsatz” naar Duitsland werden gestuurd.
Vaak werden de mannen afgekeurd, hoewel ze best konden werken. De artsen wilden daar niet aan meewerken. Mijn vader is opgepakt en in de politiecel gezet, omdat hij verdacht werd van deze fraude. Gelukkig betrof het deze keer werkelijk een man die niet kon werken en werd vader na bijna 24 uur weer vrijgelaten.
Winterswijk telde meer huisartsen, zoals dr.ter Haar, dr. Bijlsma en dr.Jagerink. Dr. Jagerink woonde in de Wooldstraat, waar nu een boeken- en tijdschriftenzaak is gevestigd, tegenover de vroegere school C. Dr. Jagerink werd getipt dat hij bij een razzia zou worden opgepakt. Toen ze voor zijn deur stonden is hij hem gesmeerd door het WC-raampje, dat op een steegje uitkwam. Vermomd als non (die kleren had hij bij zich)is hij bij een boer tot het eind van de oorlog ondergedoken. Zijn vrouw en zoontje Frits van 4 jaar, moesten direct het huis verlaten. Mijn ouders hebben mevrouw Jagerink en Frits opgenomen en ze hebben vrij lang bij ons gewoond.
Op 31 maart 1945 werden wij bevrijd. Dat was nog heel spannend want er werd op grote tegenstand van de Duitsers gerekend. De Doopsgezinde pastorie lag op een strategisch punt, zodanig dat besloten werd ds. Eelman en haar  huishoudster mej.v.d. Kolk bij ons te laten schuilen. Het waren spannende dagen. Gelukkig kenden we de dominee heel goed, want mijn moeder was Doopsgezind en wij kinderen gingen naar de zondagschool.
Het lentefeest dat ieder jaar voor de kinderen werd gehouden was heerlijk en het kerstfeest met de grote kerstboom zal ik me altijd blijven herinneren.
Het is niet te beschrijven wat oorlog met je doet. Zelf was ik erg bang tijdens de vele keren dat er luchtalarm was. Mijn broers bleven er onverschillig onder. Zo nu en dan kwamen er mensen uit het westen om eten te halen. Mijn ouders konden niet weg en dus werden wij erop uitgestuurd om met hen de boer op te gaan. Als dan het alarm afging was dat vreselijk.
Mijn vader was naast huisarts ook schoolarts. Hij onderzocht de kinderen en verzorgde ook de nodige inentingen, die op school plaatsvonden. Ik herinner me dat ik injectienaalden naar Weenink moest brengen, waar ze geslepen werden. Daarna werden ze thuis gesteriliseerd en hergebruikt.
Na de oorlog was mijn vader opgebrand. Hij had de nodige gezondheidsproblemen en wilde het kalmer aan doen. Hij verkocht de praktijk aan dr.Renken en de apotheek was hij verplicht over te doen aan apotheek Koen.
Volgens de wet mochten er geen apotheekhoudende artsen meer komen. Hij solliciteerde naar een baan als schoolarts en slaagde eri om in Heemstede benoemd te worden.
Daar heeft hij tot zijn pensioen gewerkt; gelukkig voor hem telden de jaren als schoolarts in Winterswijk mee voor zijn pensioen. Hij overleed in 1978 op 79-jarige leeftijd.

Leidschendam, Mei 1911
Paulien Kam-Bakker
Freriks nieuws, september 2011

Janus Dagelinckx Koster
Het huis met het trapgeveltje

Adrianus Johannes (Janus) Dagelinckx is geboren in Bergen op Zoom op 16 november 1880 en was de zoon van Josephus Franciscus Dagelinckx en Maria Margaretha Raps.
Hij was de derde uit een gezin van 12 kinderen.
Hij was kleermaker, een beroep dat in de geschiedenis tot in generaties binnen de familie is uitgevoerd. Rond 1903 is hij naar Winterswijk vertrokken, omdat hij binnen deze plaats koster kon worden in de Sint Jacobuskerk aan de Misterstraat. Het heeft ons altijd verbaasd dat een katholiek man uit Bergen op Zoom, een rasechte bourgondier, naar het behoudende protestante Winterswijk is vertrokken. Zijn drijfveren zijn ons niet altijd duidelijk geweest.

Opa Dagelinckx heeft eerst gewoond in de Misterstraat nr.6, op het uiteinde van de Bosschesteeg. In deze Bosschesteeg woonde mijn oma Anna Carolina (Lina) Schmidt, toendertijd samen met haar moeder Maria Geertruida Schmidt-Iking, haar zus Johanna Berendina Catharina (Anna) Schmidt die later getrouwd is met de smid Bernardus Johannes Hendrikus (Bennie) ter Hart aan de Misterstraat (pand Oxener), en haar broer Franziscus Josephus (FRans) Schmidt die later getrouwd is met Geertruida Paulina Maria Appelboom.
Oma’s vader Jozef Schmidt was reeds in 1893 op 35-jarige leeftijd overleden.
Hij was blauwverver en hij was door de heer Willink van de Batavier in Winterswijk vanuit Hausach in Baden (Dld.) naar Winterswijk gehaald, omdat Jozef Schmidt als blauwverver specialist was in het ontwerpen van nieuwe en vooral blauwe verfkleuren. Als gevolg van het werken met de verfstoffen is Jozef psychisch verward geraakt en opgenomen in de psychiatrische inrichting te Rosmalen waar hij is overleden. 

Zijn vrouw bleef met drie kinderen achter; de jongste, mijn oma, was nog maar vijf jaar oud. Weduwe Schmidt-Iking is in die periode voor andere mensen gaan wassen.

Het schijnt dat Janus Dagelinckx en Lina Schmidt elkaar hebben leren kennen door het feit dat ze zo dicht bij elkaar woonden. Zij trouwden op 17 januari 1908 op 27-jarige resp.19-jarige leeftijd en zij kwamen te wonen in de Misterstraat 62, het huis met de trapgevel. Dit huis was in eigendom van de R.K.Kerk, dat eveneens in de Misterstraat gelegen was.
In oktober 1908 is het eerste zoontje geboren: Josephus Franciscus (Jozef) Dagelinckx. De tweede zoon Bernardus Johannes Maria (Bennie) Dagelinckx wordt op 25 mei 1910 geboren, maar hij overlijdt na vier maanden.
Mijn moeder Geertruida Johanna Maria (Truida) Dagelinckx wordt als derde kind geboren op 5 juni 1912. Een maand later overlijdt plotseling de oudste zoon Jozef.
Het volgende artikel verscheen op 27 juli 1912 in de Winterswijksche courant:

“Een hoogst treurig ongeluk is Dinsdagmiddag om circa 5 uur hier gebeurd. Het 4 jarig zoontje van den kleermaker D.in de Misterstraat stond voor het ouderlijk huis. Een knaapje, dat aan de overkant stond, riep het aardig ventje, juist op het ogenblik dat een dubbele, zwaar beladen houtwagen voorbij ging.Toen de eerste wagen gepasseerd was, wilde de kleine, die op een andere wagen geen erg had, overloopen. Het knaapje struikelde en zonder dat men het kon verhoeden, ging het rad van den wagen over schouder en rug, zoodat de gehele borstkas werd ingedrukt. De moeder kwam op het gegil aanloopen, nam de kleine op, doch merkte al spoedig, dat het leven bijna geweken was. De ijlings ontboden geneesheer kon geen hulp meer aanbrengen. Een laatste snik…. en de lieve jongen was niet meer.
Dat de ouders ontroostbaar zijn over het verlies van hunner lieveling valt te begrijpen. Het geval heeft algemeen deernis bij onze bevolking verwekt. Naar wij vernemen heeft de voerman geen schuld aan het ongeval. Minder te verdedigen is het echter, dat vooraan bij de tweede wagen geen geleider liep. Het ongeluk ware dan te voorkomen geweest “

In oktober 1917 wordt geboren Maria Margaretha Carolina (Marie) Dagelinckx.
En op 11 mei 1920 Anna Margaretha Maria (Anna) Dagelinckx. Het laatste dochtertje overlijdt na 8 maanden.

Het huis met de trapgevel dateert van 1878. Aanvankelijk was het een gewoon woonhuis, maar opa Dagelinckx is er een sigarenhandel begonnen.
“Het Wapen van Winterswijk” , waar ook de voetbaluitslagen voor de etalageraam kon worden bekeken.

Opa was een actief man: hij zat in diverse verenigingen, was de jaarlijkse Sinterklaas in het dorp, was lid van de vrijwillige brandweer, beroepsmatig kleermaker, sigarenhandelaar, maar vooral koster.
Er bestaan talrijke foto’s genomen rondom de R.K.Kerk, waarop hij staat afgebeeld in functie als koster.

Met zijn postuur heeft hij indruk gemaakt, zodanig, dat hij in 1967 door Ben Bekker, wordt beschreven in zijn streekroman “Chrisjan de Krummele”.

“Alle kerken in ons dorp hadden een koster. Al die kosters waren ordentelijke en waardige mannen. Er was niet dat op aan te merken. Aan het hoofd van de begrafenisstoet trokken ze jaar in jaar uit door de straten van Winterswijk. Maar alle kosters en de burgers bovendien, waren het erover eens dat Janus Schrijnemakers, de koster van de roomse kerk, een klasse apart was”.

Hoe statig de andere kosters ook voor hun begrafenisstoet uit liepen, het bleef lopen!
Janus schreed, waarbij hij zijn voeten op een onnavolgbare wijze lichtelijk naar buiten zette. Nu had hij, dat moet nadrukkelijk worden vermeld, zijn figuur mee. Hij bescjikte over een indrukwekkende omvangrijke buik, die een rechtstreekse, min of meer dwingende en balancerende invloed had op zijn gang. Boven de massieve romp torste Janus een groot hoofd met blozende wangen en een grote fraaie snor. Dit gezicht behield ook op de plechtige momenten iets van een sluimerende opgewektheid en goedheid.
‘t Was als het ware een symbool van het geloof in de wederopstanding.

En wanneer de trieste plechtigheid op het kerkhof ten einde was, dan wendde Janus zich tot de aanwezigen, voegde hun met een luid galmende stem enkele woorden toe waar zelden iemand iets van verstond om steeds te eindigen met dezelfde zin
“namens de familie zeg ik u dank voor de betoonde belangstelling. Geliefde mij te volgen” .
Dan draaide hij zich resoluut om, zette met een weids gebaar de hoge hoed weer op en ging de genodigden voor naar het sterfhuis of naar een cafe waar de groeve (begrafenismaal)  gehouden werd.

Janus Schrijnemakers had alles om een gelukkige koster te zijn, indien zijn traktement niet zo schriel was geweest. Nu was het in de dertiger jaren een doodgewone zaak dat bijna iedereen onderbetaald werd, maar bij Janus had dat, vond hij, een aanwijsbare oorzaak.
Als je een pastoor had, die ieder dubbeltje niet tien maar twintig keer omdraaide, die een nacht niet sliep als hij een kwartje extra had uitgegeven en zich ronduit zondig vond van pure verkwisting als hij een gulden moest besteden, ja, dan was je als koster nergens.
En omdat Janus van jongs af aan in zijn Brabantse stamland was voorgehouden dat je nooit bij de pakken neer moest zitten, was hij een boekhandeltje begonnen. Dat gaf natuurlijk extra werk en extra zorg.
Eigenlijk had Janus nu een dubbele taak: koster en winkelier. Deze dubbele last had echter geen nadelige invloed op zijn gewicht en humor.
Ik durf te beweren dat Ben Bekker zijn roman op ware feiten heeft gebaseerd en er vervolgens een spannend verhaal van heeft gemaakt.
Ware feiten, want dat verhaal over de zuinigheid van de pastoor, dat komen we later opnieuw tegen.

Mijn moeder, Truida Dagelinckx, was als meisje in betrekking aanvankelijk bij dokter Bakker aan de Markt en aansluitend bij notaris Roelvink. In 1934 heeft zij tijdens de onthulling van het Alfons Ariënsbeeld in Enschede kennis gemaakt met mijn vader Johannes Bernardus (Johan) Drubers.
Deze familie “Drubers in ‘t veld” was een goed katholieke familie hetgeen een pre was voor de familie Dagelinckx-Schmidt. Mijn ouders zijn in 1939 in Winterswijk getrouwd en ze zijn vervolgens in Enschede gaan wonen.
Hier zijn de eerste kinderen geboren. Toen opa Dagelinckx in 1943 ziek werd is mijn moeder teruggekomen naar Winterswijk om voor hem te zorgen. Na het overlijden van opa Dagelinckx is het gezin Drubers verhuist naar Winterswijk en nam mijn vader de baan van koster alsmede de sigarenzaak over. In de daaropvolgende 7 jaar werden drie kinderen geboren. Mijn broers en zussen hebben goede herinneringen aan hun kindertijd in Winterswijk.

Mijn ouders daarentegen veel minder. De kosterswoning annex sigarenzaak waar het gezin woonde had eind veertiger jaren nog steeds grote oorlogsschade. Herstelwerkzaamheden bleven uit. Er ontstond een conflict met de verhuurder. Mede door invloed van mijn moeder heeft mijn vader werk aangeboden gekregen in Enschede en in 1951 is het gezin opnieuw verhuisd naar Enschede, waar ik een jaar later ben geboren. Het pand met trapgevel werd later aan de firma Timmerhuis verkocht, die het karakteristieke pand omstreeks 1960 probleemloos liet slopen.

Jos Drubers

Freriks Nieuws, maart 2008
Foto’s: van nazaten Janus dagelinckx

B.Stegeman, 1927

Toen door het jarenlange begraven in de kerk daar bijkans geen plekje meer over was, moest natuurlijk de grond rondom de kerk ook als doodenakker in gebruik genomen worden. Gedeeltelijk door een muur of hekwerk van de publieke straat gescheiden lag ons kerkhof daar als een werkelijke hof te midden van de ouderwetsche houten gevels, die in wijden boog op hem uitzagen. Een plaatsje voorwaar, wel getuigend van hoogen zinnebeeldigen ernst; rondom het eeuwenoude kerkje, op het door de vaderen gewijde plekje gronds, dat de levenden des Zondags betraden om op te gaan naar het bedehuis, waarboven de grijze toren zoo ernstig omhoog wees naar het eeuwige blauw; “Hier beneden is het niet”. Maar met die verheven gedachte had dan ook de materieele zorg voor onzen godsakker wel in overeenstemming behooren te zijn, – en dit liet helaas nog al te wenschen over. Vooral tegen het einde der achttiende eeuw moet de toestand, waarin hij verkeerde, allerbedroevendst zijn geweest. Een uit die dagen (1798) dateerend bericht, schetst ons den Winterswijkschen doodenakker als een ” ware ruine”.
Toezicht of regelmaat bij ’t begraven schijnt er niet geweest te zijn, daar dit – bij gemis van een vasten doodgraver – veeltijds zoo slordig geschiedde, dat de honden gemakkelijk de bovenliggende aarde konden loswoelen, om de ondiep liggende kisten geheel bloot te leggen. ’t Aantal kuilen en oneffenheden was dan ook legio en hier en daar kwam zelfs door ’t plotseling inzinken der onsoliede kisten de half vergane inhoud aan de oppervlakte, zoodat de niets ontziende jeugd van die dagen zich daar op recht aanschouwelijke wijze in de anatomie van den mensch onderrichten kon, en ……. dat ook werkelijk deed. 
De brave jongens van dien tijd (men klaagt wel eens over de verwildering onzer hedendaagsche jeugd, doch vergeet geheel en al, hoe ’t wel met het jonge volkje van vroegere eeuwen gesteld was) – ze zagen er zelfs niet tegen op de doodsbeenderen van het kerkhof te halen, om er elkander mee om de ooren te werpen, of wel, om ze als griezelige curiositeiten aan Jan en alleman ten toon te stellen.
Wel teeekend voor den toestand was, dat zelfs een “Bot-op-lezer” aangesteld was, wiens vaste taak het was de losgewoelde beenderen bijtijds te verzamelen en in het z.g. “BOTHUUSKEN” te werpen. Dat bothuusken stond vlak tegen den kerkmuur, waar thans het gemeentelijk aanplakbord geplaatst is en lag vol met grijnzende doodshoofden en dergelijke lugubere zaken, die van de straat afduidelijk zichtbaar waren. het “memento mori”, dat ze U toeriepen,was wel in staat U tevens de bange vrees op het lijf te jagen, dat eenmaal wellicht ook Uw gebeente, daar bij dien somberen chaos verzameld zou worden, maar de Winterswijkers van die dagen wisten niet beter of het hoorde zoo.
Geen groeve kon er gedolven worden, of er kwam een gansche verzameling van half vergane, maar deels ook nog uiterst gave skeletdeelen te voorschijn, die dan bleven liggen tot de Bot-op-lezer ze achterloos over het hek van het knekelhuis geworpen had, of wel, tot de lieve jeugd, die er veeltijds nog het eerst bij was, ze reeds als welkom speeltuig weggekaapt en in beslag genomen had. En wee, zoo dit laatste het geval was. “Weerzinwekkend was het dan soms te zien” – zooals een ooggetuige Mr.W.A.Roelvink) ons nog te vertellen wist – ” hoe sommige knapen er blijkbaar vermaak in konden scheppen de doodshoofden stuk te slaan of de langste doodsbeenderen (bovenarm of dijbeen) uit te zoeken om ze met een touw om het middel te binden, ze als een sabel aan de zij te doen bungelen en er tenslotte elkander mee te lijf te gaan.

Ru Wever, 1994

Geweldsmisdrijven zijn in de annalen van de Winterswijkse politie niet erg talrijk. Het zal wel te maken hebben met de aard van de bevolking. Maar er is een incident, dat, hoewel het al een kleine halve eeuw oud is, nog steeds in veler geheugen voortleeft; de moord op Visschedijk. Een onopgeloste moord. De journalist Bill Bilderbeek schreef de volgende reconstructie aan de hand van het politiedossier P.V.1.752.31 terzake misdrijven tegen het leven gericht. Een verhaal vol drama, familievetes en onbeantwoord gebleven vragen; over tientallen verhoren, een reeks aanhoudingen, zelfs een halve bekentenis; over verlinking vanuit de cel en sterke aanwijzingen, zelfs van de paragnost Croiset. Maar uiteindelijk zonder dader voor de rechter.

DE MOORD OP VISCHEDIJK BLEEF EEN ONOPGELOST RAADSEL

Het was een stille herfstmorgen, die woensdag de 23ste oktober 1946. In de toch altijd al rustige 2e Gasthuisstraat leek alle leven uitgeblust. De vrouw van melkboer te Gussinklo slofte de hoek van de Leliestraat om, op weg naar Vischedijk, de oude, alleen wonende man op nummer 32, die zij af en toe een litertje melk bezorgde. Al op enige afstand zag zij de voordeur op een kier staan en dat verbaasde haar. Ze klopte aan en toen er geen reactie kwam deed ze de deur verder open en keek ze naar binnen. Citaat uit het proces-verbaal van de agenten J.F.Pouw en H.A.Tammer, d.d. 31 oktober 1946. “…..zag ik Vischedijk met een geheel bebloed hoofd, direct achter die deur languit in het portaaltje van zijn woning liggen. Hij lag met het hoofd in de richting van de voordeur en met zijn benen in de gang achter het portaaltje. Na dit gezien te hebben schrok ik erg en dacht ik, dat Vischedijk zich aan zichzelf had vergrepen. Ik liep direct weg om hulp te halen.” 
Ze alameerde meteen de naaste buren; metselaar Bloemers, de huisbaas van Vischedijk, stoelenmatter Gotink, stoker Van Doorn, schilder Oberink en Wevers, ook schilder. Oberink zag bij Vischedijk nog tekenen van leven, maar kreeg geen woord meer van hem. De politie werd gewaarschuwd, dokter Jagerink en natuurlijk de kinderen van Vischedijk; dochter Anna, de oudste, en de zoons Willem en FRans. Toen die in de 2e Gasthuisstraat verschenen was daar al een oploopje. De ziekenauto kwam aanrijden, en Vischedijk werd naar het r.k.ziekenhuis overgebracht.

De agenten Pouw en Tammer zagen al gauw dat er van zelfmoord geen sprake was. Vischedijk was op het hoofd geslagen met een fietspomp en wel zo hard dat die in onderdelen op de vloer verspreid lag. Woon- en slaapkamer waren overhoop gehaald, de inhoud van ladekasten lag her en der in het rond. In het portaaltje vonden zij vele bloedsporen. Zij vroegen de zwaar gewonde Vischedijk verscheidene malen: “Wie heeft dat gedaan?”, maar hij kreunde slechts, opende nog wel de ogen, maar antwoordde niet. Dat antwoord kwam ook niet meer – Vischedijk stierf ’s middags, omstreeks vijf uur, zonder nog tot bewustzijn te zijn gekomen; hij was 68 jaar.

DAG VAN ONDERTROUW

Het onderzoek ging over in handen van de rechercheurs Gerkes en Tangena. Zij stonden voor een kolossale taak. Er moesten vele betrokkenen worden gehoord, buren en familieleden en wie verder nog van belang zouden blijken te zijn.
In de eerste verhoren was er een facet, dat centraal kwam te staan. Buren wisten te vertellen, dat deze woensdag voor Vischedijl een feestdag had moeten worden. Hij zou namelijk in ondertrouw gaan met een aanzienlijk jongere vrouw uit de Eibergse buurtschap Hupsel. En de buren wisten ook, dat de kinderen van Vischedijk faliekant tegen die huwelijksplannen waren, evenals familieleden van de bruid in kwestie. Reden te over om ook deze vrouw eens aan een verhoor te onderwerpen. 
De 42-jarige Johanna Kl.G.bleek Vischedijk een week of zes te kennen en bevestigde dat er trouwplannen waren; zij hadden zich op 13 oktober verloofd. Afgelopen zondag hadden zij de laatste voorbereidingen getroffen, sindsdien had zij Vischedijk niet weer gezien. Johanna woonde met twee broers op de boerderij en deed de huishouding.
Beide broers wilden van geen trouwplannen weten, vooral de jongste, Jan, was er fel tegen. Zij vonden, dat Johanna nog best een jongere partner kon vinden. Toen zij er haar bevreemding over uitsprak, dat Vischedijk woensdag niet was komen opdagen, voor de ondertrouw in Eibergen, vertelden de twee Winterswijkse politiemannen haar wat Vischedijk was overkomen. De 33-jarige grondwerker Jan Kl.G. zei, dat de hele familie tegen de trouwplannen van Johanna was en dat zelfs de pastoor was ingeschakeld om haar tot andere gedachten te brengen. Gevraagd waar hij dinsdagavond en- nacht was geweest, zei hij de avond bij de buren te zijn geweest en de hele nacht thuis te hebben geslapen. De buren bevestigden zijn verklaring.

De rechercheurs namen enkele kledingstukken, die hij de bewuste avond had gedragen, mee, voor onderzoek op bloedsporen. De rechercheurs volgden het spoor dat in de richting Eibergen wees. Buurman Bloemers had namelijk meegedeeld dat, op de zondagmiddag voor de moord een hem onbekende man naar Vischedijk had gevraagd. Die was toen niet thuis en de man in kwestie had willen weten wie die Vischedijk eigenlijk was, wat hij voor de kost deed en of Bloemers hem niet even toegang tot de woning wilde verlenen. Hij zijn een neef van Vischedijks verloofde te zijn en, net als andere familieleden, niets in het huwelijk te zien. Bloemers had hem niet in Vischedijks woning gealten, had nog wel een tijdje met hem gepraat, maar daarna was de man weggefietst.
De man in kwestie was vrij snel gevonden; de 30-jarige landbouwer J.W.P.in Eibergen, inderdaad een neef van Johanna Kl.G. Hij bevestigde bij verhoor het verhaal van Bloemers en had een alibi voor dinsdagavond de 22ste oktober tot ongeveer half elf, het tijdstip waarop hij naar bed ging. Zowel deze P. als Jan Kl.G. zaten een paar dagen in Winterswijk in voorarrest, maar werden, nadat hun verklaringen waren onderzocht, dinsdag 5 november op vrije voeten gesteld. Het Eibergse spoor, berustend op een denkbaar motief, bleek dood te lopen.

FAMILIEVETES

Inmiddels hadden de verhoren van de naaste familieleden van Vischedijk ook heel wat mogelijke motieven opgeleverd. De verhoudingen bleken namelijk in de familiekring allesbehalve vredig te zijn. Zoon Frans, 34 jaar, wever van beroep, toen werkzaam als militair bewaker in een kamp voor politiekgedetineerden in Ampsen, had geruime tijd bij zijn vader ingewoond. Hij had weet van de minder goede verstandhouding tussen broer Willem en zijn vader, de laatste tijd nog verslechterd door diens trouwplannen. Citaat uit het proces-verbaal: “Mijn vader vroeg mij nog of ik bij zijn huwelijk getuige wilde zijn. Ik zei hem dat ik dit niet wenste te zijn, waarover hij zich nogal ergerde. Hij zeide onder andere, dat hij mijn broer ook hetzelfde al gevraagd had en dat die ook had geweigerd, zodat hij dan wildvreemden moest vragen om te getuigen.” 
De zondag voor de moord had hij voor het laatst thuis geslapen. Toen had een vrouwelijke kennis zijn vader geholpen met het plaatsen van een tweepersoonsledikant. Bij die gelegenheid had Frans gezegd dat hij, als vader zijn trouwplannen zou doorzetten, niet meer thuis zou overnachten. Op de dag van de moord had Frans dienst gedaan in Ampsen, wat gemakkelijk was te verifieren. Volgens Frans was de verhouding tussen zijn broer Willem en vader helemaal niet goed, maar nog slechter was die met schoonzoon Johan, getrouwd met zuster Anna. De laatste paar jaar was het (citaat uit het P.V.)” een keer of drie voorgekomen dat zijn vader en Johan ter M.in mijn bijzijn een dreigende houding tegenover elkaar aannamen.” Vader was van meet af tegen dat huwelijk geweest. Of hij een spaarpot of bankrekening had wist Frans niet, wel dat zijn vader erg zuinig was. Zoon Willen, 37 jaar, schilder, maar tijdelijk bewaker in kamp Vosseveld, ontkende ten stelligste iets met de gewelddadige dood van zijn vader te maken te hebben. Hij gaf wel toe sterk tegen het hertrouwen van hem te zijn geweest en dat de verhouding tot zijn vader zeer gespannen was; diens karakter omschreef hij als wonderlijk en nogal wispelturig. Een week tevoren had hij hem “het huis ontzegd” en daarna had hij hem niet weer gesproken. De bewuste dinsdagavond was hij al om negen uur naar bed gegaan en die nacht had hij het huis niet meer verlaten. Verdenking uitte Willem jegens zijn zwager Johan, “een driftig persoon” die een nog slechtere verhouding met vader had; die was van meet af gekant geweest tegen het huwelijk met Anna. Willem had zijn vader nogal kwalijk genomen, dat hij de laatste tijd omgang had met vrouwen van gedetineerde NSB-ers. Ook zinde het hem niet, dat hij huwelijksadvertenties plaatste en dat hij de brieven die daarop kwamen door de buren liet voorlezen.

AANHOUDING

Johan ter M. werd vrijdag de 25e oktober aangehouden en voorgeleid en meteen aan een langdurig verhoor onderworpen. Hij bevestigde, dat er door zijn huwelijk met Anna een slechte verhouding tot zijn schoonvader bestond, wiens karakter hij omschreef als “lastig, driftig en opvliegend”. Die dinsdag was hij ’s middags met een broer naar Aalten gefietst voor familiebezoek, tegen negen uur thuisgekomen en om kwart over tien naar bed gegaan (zijn vrouw sliep toen al); ’s nachts had hij het huis niet verlaten. Gevraagd waarom een flanellen broek, die hij die dinsdag zou hebben gedragen, ’s woensdags met spoed door zijn vrouw gewassen moest worden (dus na het ontdekken van de moord), zei ter M.dat hij zijn vrouw dat al eerder had gevraagd; die broek zat namelijk onder de vlekken. De verbalisanten wezen Ter M. erop, dat in het Rijks-laboratorium was vastgesteld, dat daar ook bloedvlekken bij waren. Daarvoor had hij een verrassende verklaring.

Citaat uit het P.V.:” Voor enige weken heb ik namelijk een gedeelte van een varken (2 zijden spek) tussen mijn kleren van Aalten naar Winterswijk vervoerd. Dat spek was afkomstig van een clandestiene slachting. De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat daarvan bloedsporen op mijn kleren zijn achtergebleven.” Hoewel Ter M. pertinent bij zijn ontkenning bleef werd hij ’s zaterdags in verzekering gesteld; ’s maandags werd de detentie met wtee dagen verlengd. Woensdag werd hij in Zutphen voorgeleid, maar meteen weer naar Winterswijk teruggebracht. Zijn detentie duurde tot maandag 4 november; toen moest hij bij gebrek aan bewijs worden vrijgelaten. Een dag later gebeurde dat ook met de Eibergenaren P.en Kl.G., die kort in voorarrest hadden gezeten en wier alibi bleek te kloppen.

Dezelfde week nog was er een nieuwe verdachte. Winterswijkers meldden namelijk de politie dat zijn Vischedijk de dinsdagavond voor de moord in Groenlo op de Markt hadden zien praten met de Winterswijkse scharenslijper G., een kennis van hem. Deze werd aangehouden, maar bleek zich van die ontmoeting niet veel te herinneren. Citaat uit het P.V.: ” De mogelijkheid is namelijk niet geheel uitgesloten dat ik op dat moment in staat van dronkenschap verkeerd.” Toen het door de 65-jarige G. opgegeven alibi bleek te kloppen werd hij een paar dagen later eveneens in vrijheid gesteld. het onderzoek zat vast als een muur. Gerkes en Tangena hadden de tijd om alles nog eens op een rijtje (en op papier) te zetten. Op 8 december 1946 sloten zij hun proces-verbaal af. Drie dagen later werd de verzegelde woning van Vischedijk door officier van justitie mr.Stam vrijgegeven.

NIEUW DWAALSPOOR

Ruim een maand later ging het dossier weer open. Er was een nieuwe verdachte, althans…..Een telefoontje met de politie in Oldenzaal meldde, dat daar was aangehouden de 38-jarige varensgezel H.S.uit Enschede, die maar liefst achttien fietsendiefstaalen had bekend en die ook in Winterswijk had rondgezworven. Rechercheur Vaags nam hem in het huis van bewaring in Almelo een langdurig verhoor af. Daarin bleek plotseling S.niet alleen van de zaak-Vischedijk af te weten maar er ook, naar zijn zeggen, op een of andere manier direct bij betrokken geweest. Eind oktober 1946 zou hij namelijk met twee andere zwervers ook in de Achterhoek rond gestruind hebben; hier en daar een fietsje gepikt en verhandeld, koffie gesmokkeld e.d.De ene was een zekere A.B., de andere werd Evert genoemd; beiden kende hij niet. In Winterswijk zouden B. en Evert iets bij Vischedijk hebben willen opknappen en, nadat ze zich wat moed hadden ingedronken, zou dat in de nacht van 22 op 23 oktober ook zijn gebeurd. De twee zouden bij Vischedijk zijn binnengedrongen, terwijl S. bij de fietsen op wacht had gestaan. Heel gedetailleerd vertelde S.aan Vaags, dat hij daarna alleen verder was gegaan, waar hij in het hooi had overnacht, dat hij daar een lege (whisky) fles had achtergelaten, dat hij B. daarna nog enkele keren had ontmoet, dat hij helemaal niet wist  dat Vischedijk vermoord was en dat daarover met B. ook niet was gesproken. S. werd voor verder onderzoek meegenomen naar Winterswijk. Hij wees er de schuur aan, waar hij de bewuste nacht zou hebben geslapen; een lege fles werd niet gevonden. De eerste twijfel over de geloofwaardigheid van S. rees toen hij uit vijf hem voorgelegde foto’s niet die van A.B.aanwees.

Een paar dagen later ging heel het fantasieverhaal van S. in rook op. De directeur van de psychopateninrichting in Avereest deelde twee ingeschakelde rijksrechercheurs mee, dat S. de bewuste oktobernacht helemaal niet in Winterswijk geweest kon zijn, om de eenvoudige reden dat hij toen in Avereest verbleef. De directeur verklaarde (citaat uit het P.V.):”S.is een zeer typisch hysterisch psychopaat. Hij fantaseert, wil gewichtig doen en wil gaarne op transport worden gesteld, teneinde de gelegenheid te krijgen om te ontvluchten.” S. gaf daarop heel laconiek toe, dat het hele verhaal verzonnen was. Op 30 januari werd hij teruggebracht naar zijn cel in Almelo. Inmiddels was de opsporing in gang gezet naar de door S. genoemde A.B., die hij overigens uit Avereest kende en die bij justitie als crimineel bekend stond. B., afkomstig uit Apeldoorn maar meestal zwervend (als hij niet vast zat), bleek namelijk familie in Winterswijk te hebben en er goed bekend te zijn. Op 17 november werd de 36-jarige Arie B. in het Franse Rijssel aangehouden en in Utrecht opgesloten.

Daar werd hij op 12 december door rechercheur Vaags verhoord. Hij beweerde met zijn getrouwde neef Bennie Z. bij Vischedijk te zijn geweest, omdat hij nog geld van hem tegoed had. In de nacht van de moord zei B. te hebben geslapen  in het logement van Tante Dien aan de Kromme Rijn in Utrecht. Wat er waas was van die verklaring bleef dubieus: Bennie Z. ontkende met Arie B. bij Vischedijk te zijn geweest en in het register van Tante Dien stond Arie B. niet genoteerd op 22 en/of 23 oktober 1946.

Op 11 februari 1948 werd Arie B. van Utrecht naar Winterswijk overgebracht om daar nog eens aan de tand te worden gevoeld. Nieuwe gezichtspunten leverde dat niet op. In zijn (aanvullend) proces-verbaal van 25 februari 1948 concludeerde Vaags (citaat):”….hoewel het bewijs niet geleverd kan worden dat Arie B. op 22 oktober 1946 in Winterswijk is geweest of iets met de moordzaak-Vischedijk heeft uit te staan, blijkt toch wel heel duidelijk dat hetgeen door Arie B. en Bennie Z. is verklaard, geen grond van waarheid bevat.”
Arie B. kwam op vrije voeten, maar niet lang. Eind juni 1948 zat hij al weer in het huis van bewaring in Zutphen, verdacht van een nieuwe reeks diefstallen. Hij zou ook de hand hebben gehad in de heling van een horloge, dat Vischedijk zou hebben toebehoord, maar ook dat onderzoek leverde niets positiefs op. Vier jaar later dook de naam van Arie B. andermaal op in het justitiele archief. Een medegevangene tipte de officier van justitie in Zutphen, dat B. tegenover hem en andere gedetineerden bekend zou hebben, dat hij Vischedijk had vermoord. B.lachte erom en ook de officier zag het meer als een “gewichtdoenerij”, hij had zoiets van B. al vaker gehoord.

VINDPLAATSEN

Begin december 1949 liet S. weer van zich horen. Hij was weer eens gedetineerd, nu in Nijmegen. Daar “bekende” hij, na de moord op Vischedijk, in de buurt van Grave een kistje met aldaar buitgemaakte voorwerpen plus twee bankbiljetten van f 1000,- (dit was de buit van een inbraak in Doetinchem) te hebben begraven. Een paar dagen later mocht hij met een rechercheur de plek aanwijzen en toen dat niet lukte bekende hij, dat ook dat weer was gefantaseerd. Nog eenmaal kreeg hij de kans dat kunstje te vertonen. Een paar dagen later wilde hij, “nu echt”, de plek aanwijzen, namelijk ergens op het strand bij Zierikzee. Het werd hetzelfde liedje – na het uitstapje bekende S. andermaal alles te hebben gefantaseerd. In de zaak Vischedijk was zijn rok uitgespeeld. Het laatste proces-verbaal in het dossier- Vischedijk is gedateerd op 28 juli 1952, opgemaakt door brigadier-rechercheur H.W.Stemderink. Het gaf het verhoor weer van de gevangene, tegenover wie Arie B. te kennen had gegeven, dat hij de moord op Vischedijk zou hebben gepleegd. De “zaak-Vischedijk” was daarmee definitief gesloten. In de annalen van de Winterswijkse politie liet ze een witte vlek achter. En een gevoel van onvrede.

Ru Wewer

Willem Hulscher

Wat zou ik graag mijn vroegere meesters nog een keer terugzien. Vooral meester Kappers, die me vier jaar lang op school C een gelukkige tijd heeft bezorgd. Vier jaar inderdaad, want eind jaren veertig gingen op mijn school de meesters bij de overgang met hun klas mee. School C bestaat niet meer, maar ik zie alles nog voor me. Als nieuwkomers in Winterswijk kregen mijn ouders aanvankelijk een woning toegewezen aan het begin van de Wooldstraat naast het huis van Wanda Meijerink, ongeveer waar nu c&A is. 
Als ik de achtertuin uitliep, stond ik meteen op het schoolplein.

Het schoolplein

Het schoolplein was eigenlijk het belangrijkste deel van de school en daar moet ik het dus eerst over hebben.
De helft was betegeld en de andere helft bestond uit gewoon zand. Dat laatste was geschikt voor ‘landrovertje’. dat speelde je met zijn tweeen: je tekende een blok af met een lijn in het midden – voor ieder de helft – en dan mikte je om de beurt met je zakmes in het zand van je tegenstander om van hem een stuk land te veroveren.
Ook het knikkeren deden we op het zand; we riepen zo hard mogelijk “tut maor hiiier, heupke van viiier!” 
Je had een lijn getrokken en vanaf daar mocht iedereen proberen jouw hoopje van vier knikkers om te gooien. Of je ging zelf mikken op de knikkers van een ander. Die knikkers waren van leem, maar je bewaarde een enkele glazen ‘stuiter’ als een kostbaar kleinood in de knikkerzak, die je moeder voor je had genaaid. Soms bezat je meer dan een stuiter, soms wel vijf of zes. 

Wanneer we ‘jagebal’ speelden – alleen met jongens, want meisjes deden niet mee aan wilde spelletjes – renden we over het hele schoolplein en eigenlijk was dat nog maar nauwelijks groot genoeg. Als je werd geraakt door de bal, was je ‘erbij’, maar je mocht de bal afweren met je vuisten of je kon schuilen achter een boompje aan de rand van het plein. Andere balspelen deden we in twee partijen en je beste vrienden speelden altijd in jouw partij. Nooit zou je ‘mekaar verraden’!  (Wat we met verraden bedoelden wisten we zelf niet, maar het voelde goed, het was een soort eed van trouw.)
Gevoetbald werd er niet op het schoolplein. Misschien mocht dat niet of misschien had in die tijd nog niemand een grote bal. 
Om het schoolplein heen liep een gemetseld muurtje met daarbovenop een soort railing, waarop je samen met een vriendje kon zitten. 
De meisjes waren altijd aan het hinkelen of touwtjespringen of ze deden ‘kaatsebal’ met drie ballen tegelijk. Dat deden ze op het betegelde gedeelte van het schoolplein. Meisjes waren gemeen, die knepen in je arm, zo venijnig dat het echt pijn deed.  
En je mocht ze niet eens een klap teruggeven, want het waren meisjes.


Alleen de kringspelletjes deden we met jongens en meisjes samen. Zoals ‘Zakdoekje leggen’ en de ‘Driekusman’ of was het de ‘Mosselman’? 
Ik herinner me die keer dat een meisje tegen me zei: “Vraag mij nu ook eens, want jullie vragen alleen maar de knappe meisjes”. Oef! Wij jongens hielden inderdaad een rangorde bij over wie de knapste meisjes waren naar ons idee. 
Haarlengte en kapsel speelden daarbij een belangrijke rol.
Aftellen deden met het riedeltje “Op- de- Groen- lo- se  weg,     waai- en- al- le- bo-men weg”.
Vermoedelijk werd dit nergens buiten Winterswijk zo gedaan, maar daar hadden we geen weet van, want we leefden in ons eigen wereldje. Ik denk achteraf dat ik op het schoolplein minstens evenveel heb geleerd als in de klas. Wanneer het speelkwartier voorbij was, ging de bel. Dan stelden we ons op bij de deur: de meisjes in de rij links, de jongens in de rij rechts. 

De meesters en de juffrouwen
Wie waren dat toen, die meesters en juffrouwen van school C? Meester meinen natuurlijk (het hoofd van de school), mijn meester Kappers (de langste van allemaal), meester Langendijk en meester Rooke. De jufffrouwen herinner ik me niet meer. Die hoorden bij de kleintjes van de eerste en tweede klas en die waren niet interessant. Maar met de meisjes uit de hogere klassen deden die juffrouwen wel ‘handwerken’ (iets met naald en draad); de jongens kregen diezelfde tijd ‘handenarbeid'(iets met hamer en spijkers) . Mooi toch, die rolvastheid! 

Het huis van meester Meinen stond tegenover de school waar nu de Wheme is; meester Kappers woonde aan de Groenloseweg en meester Langendijk aan de Morgenzonweg. Dat wisten we, want ze waren de belangrijkste mensen van het dorp en we zagen hoog tegen ze op. 

Tijdens het speelkwartier ijsbeerden de meesters en de juffrouwen in een brede rij naast elkaar over het betegelde gedeelte van het plein. Daarbij hielden ze ons in de gaten. 
Maar als je echt iets had te verhapstukken met een andere jongen – of hij met jou – dan gebeurde dat rechtsachter het schoolgebouw bij de fietsenstalling. Daar konden de meesters je niet zien. Na een paar rake klappen probeerde je in een verwoede worsteling je vijand op de grond te werken om bovenop hem te gaan zitten met een houdgreep, waardoor hij zich moest overgeven. Dan had je gewonnen. Om het gevecht heen vormde zich een kring jongens die luidkeels hun favoriet aanmoedigden; sommigen waren voor jou, anderen waren voor je tegenstander. 

De klas
Het klaslokaal, dat was natuurlijk ook best wel van belang. Houten schoolbankjes voor twee, maar vaak zaten we met zijn drieen in zo’n bankje, want we waren met 48 kinderen in de klas en soms zelfs meer. 
Een groot zwart schoolbord hing vooraan tegen de muur en aan de wanden opzij hingen’schoolplaten’ waarop veel was te zien. 
Met meester Kappers hebben we vaak gezongen – daar hield meester kennelijk van en wij ook -; die ouderweyse kinderliedjes die tegenwoordig niemand meer kent. Maar ook het mooie’Sikkels klinken, sikkels blinken’, dat hebben we zelfs driestemmig geleerd. Dat was best moeilijk! We leerden vast ook wel wat andere dingen, dat moet haast wel: aardrijkskunde en hoofdrekenen en zo. En schrijven, maar we moesten zuinig zijn met papier, want dat was duur.

Huiswerk kregen we niet en strafwerk ook niet, tenminste niet dat ik me herinner. Als je in de klas niet dwarslag, kreeg je voor gedrag en vlijt altijd een 8 op je rapport. 
Maar het meest opwindend in de klas waren de briefjes die van hand tot hand gingen, van de ene bank naar de andere. Op zo’n briefje stond bijvoorbeeld “Marianne wil met je gaan”.
Het briefje was dichtgevouwen, maar op de buitenkant stond een kruis. Dat betekende “ik hou van jou” en bij het doorgeven hadden je klasgenoten heus wel gezien wat er binnenin stond. 
Dan kreeg je een vuurrode kop en als je niet een briefje terugschreef met “ik niet met jou”, dan was het ‘aan’.  Dat hield in dat je met Marianne ‘ging’ en daarna stuurde je nog heel veel briefjes met heel veel kruisjes  naar elkaar, want Marianne was een leuk meisje! 
Maar verder gebeurde er helemaal niets. Het uitverkoren zijn op zich voelde al spannend genoeg. Tegenwoordig twitteren de jongelui hun gunsten naar elkaar, maar in mijn tijd bestonden de ‘sociale media’ uit handgeschreven briefjes. 

Het was in die tijd dat ik een partijtje pingpong speelde met een neefje in Almelo. Hij was een jaar ouder dan ik.
‘Doen ze bij jullie veel aan liefde?’ vroeg hij opeens.
‘Eh, nou, een beetje’ antwoordde ik onzeker.
‘Bij ons ontzettend veel’ zei hij met een verzalige blik, terwijl hij uithaalde voor een geweldige smash.

Verder had je natuurlijk ook het gymlokaal. Daar wil ik het niet over hebben, want daar kwam de schoolarts om ons inentingen te geven – met een naald stak hij door je arm! – en dan deed die man ook nog of dat de gewoonste zaak van de wereld was. Meisjes holden gillend weg en jongens klommen in de wandrekken om te ontsnappen. Nu ja, sommigen, want de meesten van ons waren dapper en hielden zich groot.

Levenslessen
Een speciale herinnering heb ik aan meester kappers, een herinnering die hem siert. Hij sprak ons toe om te vertellen dat er morgen een nieuwe jongen bij zou komen in de klas.
Die jongen had een probleem met zijn ene voet, waardoor hij niet zo goed kon lopen en die voet zag er raar uit. Daar kon die jongen niets aan doen en we moesten hem niet plagen (pesten) vanwege zijn voet, want dat was naar voor hem. Beloofd?  Ja meester, beloofd. Dit was ruim 60 jaar voordat het onderwerp ‘pesten’een belangrijk thema werd in onze maatschappij. Meester had een goed hart en dat droeg hij aan ons over. 

Ook aan meester Meinen heb ik een speciale herinnering. We noemden hem Meintje. Hij gaf les in de zevende klas die een paar jaar heeft bestaan in opdracht van de wethouder, mevrouw Ter Haar, omdat de overgang van de lagere school naar de HBS anders te moeilijk zou zijn. Toen haar zoon eenmaal veilig en wel op de middelbare school zat, is die extra klas weer afgeschaft. 
Meintje vertelde over het begin van de oorlog. Op een ochtend – de school was aan en hij stond voor de klas – was opeens een Duitse legerofficier binnengestapt. Die zei (in het Duits): “We komen jullie bevrijden”. Door de ironische manier waarop Meintje dit vertelde ging er een wereld voor me open. 
En ja, er was die aardige meester Rooke die zo goed kon tekenen, maar helaas geen orde kon houden in de klas en daar zelf onder leed. 
Aan meester langendijk heb ik geen speciale herinnering, maar wel later aan zijn dochter Nettie, met wie ik heel veel getennist heb. Maar toen zaten we al op de middelbare school.

Verleden tijd
Helaas, school C bestaat niet meer, evenmin als die andere prachtige schoolgebouwen, zoals school O aan de Vredenseweg, de Wilhelminaschool aan de Vredensestraat, school M aan de Haitsma Mulierweg (die leerlingen noemden we de schoolemmers), de keizerschool  bij de Parallelweg en de Jan Ligthartschool , waar we heen liepen voor de lessen handenarbeid, in de buurt die nu Sleeswijk heet. 

Uit: Museum Nieuws, Juni 2015

Willem Hulscher

Frans Tolsma

Het boerderijtje in Ratum

René Jansen en ik wilden in de warme zomer van 1967, de zomer van de flower power en sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band iets ondernemen waar we plezier aan zouden kunnen beleven, een soort Winterswijkse flower power. René, die de eerste disco in Winterswijk had, de disco chez René aan de Vredenseweg, kwam op het idee om een feestboerderij te beginnen. Hij kende een boer in Vragender die een kleine boerderij had in Ratum die leeg stond en we bezochten hem met als doel om zijn boerderijtje te lenen. De reden was dat we een tijdelijk onderkomen zochten voor oudere verkenners. Dat was goed want hij had ook bij de verkennerij gezeten net als wij en zo gingen we welgemoed aan de slag om het boerderijtje feestklaar te maken.

Ik had een krakkemikkige Volkswagen waarvan de remmen het niet meer zo goed deden zodat ik altijd op de motor moest afremmen maar René wilde de auto wel kopen want hij wilde hem ombouwen tot een racewagen. En zo reed ik op een zaterdagochtend van Nijmegen waar ik studeerde, naar Winterswijk om de auto bij hem aan de Vredenseweg af te leveren. Hij had er zes flessen sherry en zes flessen vermout voor betaald want die had hij nog op voorraad want bij disco chez René beperkte men zich tot bierestafettes.

Toen het boerderijtje klaar was, konden we het openen met een beginfeest eind mei. Alhoewel mijn bandrecorder met rock and roll muziek er al stond, wist René een band uit kamp Vosseveld te strikken, dat waren Molukse jongens die hij kende. Toen ze kwamen namen ze plaats op een grote kar die we hadden opgesteld in de feestdeel. Hun familie, bestaande uit opa’s en oma’s, ouders en kinderen, nam plaats voor de kar en de band begon te spelen. Ze speelden op voorwaarde dat hun familie mee kwam. Nog nooit heb ik zoveel Molukkers op één deel gezien. Dat ze goed waren in muziek, wist ik maar dat ze perfecte rock and roll konden spelen wist ik niet. Ik dacht dat ze dat alleen in den Haag konden.

Er kwamen ook jongens bij uit Eibergen, de gebroeders Odink (Gerrit en Hendrik), de gebroeders Nijhuis ( Rob en Hennie), en Herman van der Beek. De gasten die geen vervoer hadden konden zich om acht uur ’s avonds verzamelen bij het Postkantoor waarna de gebroeders Odink hen met een busje van de zaak naar het boerderijtje reden. Zij timmerden ook een bar in het boerderijtje want het werd allengs drukker, de mensen kwamen niet alleen meer uit Winterswijk maar ook uit de omtrek en zelfs uit de Randstad. Het was zo’n zomer waarin van alles kon gebeuren en het gebeurde in Ratum waar men altijd al vredelievend was maar love and peace waren toch iets anders, temeer omdat toen de pil op de markt kwam.

Het boerderijtje was gehuld in een sfeer van geheimzinnigheid die afstraalde op de aanwezigen. Men sprak over belendende feesten in Winterswijk en Eibergen, het leek alsof de halve Achterhoek in een sfeer van euforie beland was. En dat was het ook. Het was in mijn beleving de meest fabuleuze zomer uit de jaren zestig.

Gerrit Odink kreeg nadien een auto ongeluk met zijn Amerikaanse slee op de weg van Groenlo naar Eibergen. Hij was er niet best aan toe en toen de pastoor op bezoek kwam en vroeg of hij nog wat wilde, zouden zijn laatste woorden geweest zijn: do mie maor een kummeke koffee.

Op de laatste feestavond op een zaterdag in augustus kwam burgemeester Vlam om twaalf uur ’s nachts aanfietsen, stapte van de fiets, zette hem tegen het boerderijtje, ik vergezelde hem naar binnen en toen sprak hij op laconieke toon de gedenkwaardige woorden dat het de laatste keer geweest was want we hadden geen vergunning.

Frans Tolsma